tırmalarda televizyonun özel bir yerinin olduğu
tüm araştırmacılar tarafından kabul edilmekte-
dir. Bunun nedenlerinin bir bölümü aracın nite-
liklerinden kaynaklanırken bir bölümü de, tele-
vizyonun topluma nüfuz etme düzeyinin yük-
sekliği ve günlük yaşamda kullanılma yoğunlu-
ğuna bağlıdır. Bir kitle iletişim aracı olarak tele-
vizyonun işlevleri ya da insanların niçin televiz-
yon izledikleri konusunda birçok görüş ortaya
atılmış ve değişik argümanlarla bunlar destek-
lenmeye çalışılmıştır. İletişim araştırmaların-
da kitle iletişim araçları ve izleyicileri arasındaki
etkileşimi ortaya koymaya çalışan pek çok ileti-
şim kuramı geliştirilmiştir. McCombs ve Shaw’ın
geliştirdiği “GündemBelirleme Modeli” (Agen-
da SettingTheory), Noelle-Neumann’ın “Sessiz-
lik Sarmalı Kuramı” (Spiral of SilenceTheory)
ve “Kullanımlar ve Doyumlar Teorisi” (Uses and
GratificationsTheory) söz konusu kuramlar içe-
risinde en etkili kuramlar olarak görülmektedir.
Bu kuramlar içerisinde kullanımlar ve doyumlar
yaklaşımı, aktif izleyici anlayışı nedeniyle diğer-
lerinden ayrılmaktadır. Kullanımlar ve doyum-
lar yaklaşımının temelinde izleyicilerin medya-
dan gidermeye çalıştıkları karmaşık bir gereksi-
nimler dizgesine sahip oldukları inancı yatmak-
tadır. Bu yaklaşım izleyicinin, en azından gönde-
rici kadar etkili olduğunu varsaymakta ve ileti-
nin göndericinin niyet ettiği şey değil, izleyicinin
verdiği anlam olduğunu îma etmektedir.
Kurama göre psikolojik tatmin amacıy-
la medyaya yönelen insanlar dört nedenle
medyayı izlemektedirler.
1) Medyatik ürünlerin tüketicileri ilk olarak
eğlence programlarını izleyerek duygusal rahat-
lık ve gündelik gerginliklerinden arınma hazzı
elde etmektedirler.
2) İkincisi, kendisine uygun programlar (ge-
nellikle drama) izleyerek; kişisel ilişkilerini geliş-
tirme, dost arkadaş edinme ve yalnızlıktan kur-
tulma yollarını medyadan öğrenmekte ya da
bazı özdeşlikler kurarak, buna yönelik ihtiyaçla-
rını sanal olarak karşılamaktadırlar.
3) Üçüncüsü, izleyiciler; başkalarını etkile-
meyi ve onların görüş alanına girmeyi prestij
elde etmeyi, taktir-itibar görmeyi, estetik ve ede-
bi beceriler kazanmayı, başarıya kendini motive
etmeyi medyayı kullanarak elde etmektedirler.
4) Son olarak insanlar, inandıklarının teyit
edildiğini görmek, doğru yolda olduklarından
emin olmak, kendisinin ve başkalarının kişiliği-
ni çözümleyerek, kendini ve başkalarını konum-
landırmak amaçlarıyla medya içeriklerine ba-
ğımlı kalmaktadırlar.
Kısaca medya içerikleri, bireylerin psiko-
lojik tatmin aracı olarak işlev görmekte, onla-
rı eğlendirmekte ve medya kullanımı, boş za-
man aktivitelerinin başında gelmektedir. Çün-
kü medya içerikleri hem grup olarak hem de
bireysel olarak tüketilebilmekte ve her iki du-
rumda da tatmin sağlamaktadır.
Medya arzının bir olgusu olarak eğlence fa-
aliyeti temelde evde gerçekleşmektedir. İzleyi-
ci kitlelerin kamusal toplantı mekânlarından
kendi özel alanlarına çekilmesi yalnız eğlen-
cenin doğasını değiştirmekle kalmamış, ha-
yatlarımızı yaşayış biçimimizi de değiştirmiş-
tir. Elektronik kitle iletişimmedyasının orta-
ya çıkışıyla bir sosyal etkinlik olarak eğlence
ve oyunun doğası da değişmiş, eğlence ve oyun
bir katılım faaliyetinden bir görsel gösteriye
dönüşmüştür. Kitle iletişim araçları tarafından
dönüştürülen ve yaşantı (deneyim) arzusu tara-
fından baştan çıkarılan izleyici kitleleri, fantezi
arayışının ve zevkin ivmelendirdiği hiper kapi-
talizm dünyasına girmiş bulunmaktadırlar.
*Bu yazı yazarın S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsünde
hazırlamış olduğu doktora tezinden derlenmiştir.
Kitle iletişim araçları tarafından dönüştü-
rülen ve deneyim arzusu tarafından baştan
çıkarılan izleyici kitleleri, fantezi arayışının
ve zevkin ivmelendirdiği hiper kapitalizm
dünyasına girmiş bulunmaktadırlar.
13
