İ
İnsan tarımı keşfedip yerleşik yaşama geçince avcı topla-
yıcı dönem sona ermiş oldu. Önce küçük yerleşim birim-
leri, sonra köyler ve nihayetinde kentler kurdu. Yerleşir-
ken kendisine barınak olacak evlerle birlikte tapınak da
inşa etti ve köyler/kentler bu tapınağın etrafında gelişti...
Yakın zamana kadar, okuduğunuz bu ilk üç cümle insanlık
tarihinin hangi dönemlerden geçtiğini anlatan bir metnin
başlangıç cümleleri olabilirdi. Ne var ki, Göbeklitepe bu ya-
zılanların genelgeçerliğini biraz sarstı. Şanlıurfa’nın Örencik
Köyü yakınlarındaki Göbeklitepe kazılarında ortaya çıkan
sonuçlar belki de ilk kez bir insan topluluğunun yerleşik
hayata geçmeden önce tapınak kurduğunu gösterdi.
İnsanın gelişimini bize anlatan bazı veriler var: Yaşama bi-
çimleri (göçebe ya da yerleşik), nerelerde yaşadıkları (kır-
sal alanda ya da köylerde/kentlerde), ne yiyerek hayatta
kaldıkları (ve bunu nasıl elde ettikleri) ve bunlar olurken
toplum içinde nasıl bir işbölümü (ki toplumsallaşmanın en
önemli verilerinden) olduğu. Göbeklitepe’yse kuvvetle
muhtemel bu gelişim aşamalarından ve şimdiye kadar tes-
pit edilen neolitik dönemyerleşimlerinden farklı bir çizgide.
KAZILAR 1995’TE BAŞLADI
Göbeklitepe’de halen devam eden arkeolojik kazılar Alman
Arkeoloji Enstitüsü’nün desteğiyle Prof. Dr. Klaus Sch-
mid’in (1953-2014) yönetiminde 1995 yılında başlamış.
Çanak Çömlek Öncesi Neolitik A Dönemi’ne (M.Ö 9.600-
7.300) tarihlendirilen Göbeklitepe’de yuvarlak formda
yapılar tespit edilmiş ve henüz altı tanesi gün ışığına çıka-
rılmış. Dini amaçlı yapıldıkları anlaşılan ve şimdiki bulgulara
göre dünyanın ilk tapınakları olarak kabul edilen bu yapılar
üzerleri açık olarak inşa edilmiş.
Yapılar, Göbeklitepe’nin alametifarikası haline gelen T şek-
lindeki sütunlarla çevrili ve merkezlerinde de karşılıklı yer-
leştirilmiş iki adet T şeklinde sütun yer alıyor.
yesilay.org.tr
58
YEŞiLAY
•
NİSAN 2016
KÜLTÜR
GEZİ