ve duygularının farkına varmazlar. Düşünce ve
duyguların farkına varılması onları düzeltme ve
uygun şekilde yönlendirme için gerekli olur.
Duygu denetimi için bir örnek: Ergenlikte
öfke kontrolü
Ergenlik döneminde neredeyse tüm ergenlerde
öfke duygusunda bir miktar artış görülür. Öfke
de tüm diğer duygular gibi normaldir ve insanidir.
Öfke çeşitli şekillerde dışavurulur ve önemli olanı
da ergenin öfkesini dışavurma biçimidir. Hedefe
yönelik, sınırını aşmayan ve yapıcı öfke çoğu za-
man sorun çözücü olabilirken, hedeften sapan, sı-
nırı aşan ve yıkıcı özellikler taşıyan öfke dışavu-
rum yöntemi hem ergen hem de çevresi için zarar
verici olabilir. Fiziksel şiddet dışında, aşağılama,
engelleyici (örneğin, pasif agresyon) davranma
da öfke içeren ve zarar verici davranım sorunları
olarak karşımıza çıkabilir. Öfke ergenlikle sıklıkla
da bir depresyon belirtisi olabilir.
Bir öfke atağıyla karşılaştığımızda ergenin
şu soruları aklına getirmesinde yarar olabilir:
Bu öfkenin kaynağı, başlatan sebepler nelerdir?
Hangi ortamda ve zamanda ortaya çıkmıştır?
Öfkeyi tetikleyen düşünce “kesinlikle böyle
olmalı”, “asla böyle olmamalı” gibi kesin kabul-
lenmelerden kaynaklanıyor olabilir mi?
Acaba beklentilerimmakul, gerçekçi beklen-
tiler miydi?
Acaba öfkemin altında bir korku, hayal kırık-
lığı ya da kayıp mı yer alıyor?
Öfkelenmeye başladığımın fiziksel sinyalleri
ne olabilir ve acaba çok şiddetlenmeden öfkemi
durdurabilir miyim?
Bazen öfkelenmenin tatlı geldiği, ne için öf-
kelendiğimi bile unuttuğum ama öfkemin de-
vam ettiği oluyor mu?
Öfkemi ifade etme biçimim işe yaradı mı?
Daha etkin bir ifade biçimi geliştirebilir miyim?
Acaba insanlarla iletişim biçimim yeterli mi?
Kendimi yeterince anlatabiliyor muyum?
Acaba duygularımmı beni kontrol ediyor,
yoksa ben mi duygularımı kontrol ediyorum?
Öfke kontrolünde şu beş aşamalı uygulama
işe yarayabilir:
1. Sorunun ne olduğunu tanımla. Kendine
“Ben neye kızdım?”, “Acaba neden böyle hisse-
diyorum?” gibi sorular sorarak sorunu net bi-
çimde tanımlamaya çalış.
2. Tepki vermeden önce olası tepki verme yön-
temi seçeneklerini gözden geçir. Uygulayabileceği-
ni düşündüğün en azından üç seçenek belirle.
3. Her bir seçeneğin olası sonuçlarını gözden
geçir. Kendine her seçenek için, örneğin “Birinci
seçeneği uygularsam ne işe yarar?”, “Bunu uy-
guladığımda annem nasıl tepki verir?”, “Beni
kızdıran sebep ortadan kalkmış olur mu?” gibi
sorular sor ve yanıtlarını ara.
4. En uygun seçeneği seç. Bu seçenekler ara-
sında düşünerek vardığın, sana göre en uygun
seçenek neyse onu seç ve uygula.
5. Seçeneğinin sonuçlarını takip et. “Uygula-
ma sonucunda öngördüğün sonuçlar ve hedef-
lere ulaştın mı? Kendini daha iyi mi hissediyor-
sun? Yoksa daha büyük sorunlar mı doğdu? Bir
dahaki sefer nelere dikkat etmelisin?” gibi soru-
larına yanıt ara.
Bu aşamaları uygulamak aslında sadece sani-
yeler içinde olur. Tepki vermeden önce birkaç sa-
niye zaman vermek gerekecektir. Öte yandan, spor
ve egzersiz yapmak, müzik dinlemek, yazı ya da şiir
yazmak, resim yapmak, öfkeyi artıran mekândan
bir süreliğine uzaklaşmak, duygularını konuşabi-
leceğin birisine ulaşmak gibi yöntemler de öfkeyi
azaltmakta, öfkeye hâkim olmakta yararlı olur. Her
şeye rağmen öfke azalmıyorsa, çözüm bulamıyor-
san profesyonel yardım almaktan kaçınma.
Hedefe yönelik, sınırını aşmayan ve yapıcı
öfke çoğu zaman sorun çözücü olabilirken, he-
deften sapan, sınırı aşan ve yıkıcı özellikler ta-
şıyan öfke dışavurum yöntemi hem ergen hem
de çevresi için zarar verici olabilir.
Zamanla çocuk özellikle dil becerileri de ka-
zandıkça duygularını kelimelerle eşleştirmeye
başlayacağından 2-3 yaş döneminde çocukla-
rın duyguları tanıması için uygun bir dönemdir.
19
