kaygılı ve gergin bir dönemde kendini daha
iyi hissetme arayışı ile gerçekleşir. Gerçekten
de bu maddelerin ilk alındıklarında kendini
iyi ve güçlü hissettirici (öforizan) ve kaygıyı
giderici (anksiyolitik) etkileri vardır. Bunun
nedeni, alınan maddenin beynimizin ödül
sistemini uyarıcı etkisidir. Ancak bu madde-
ler kendi özelliklerine ve kişinin yatkınlığına
göre değişebilen kısa bir süreçte kişide mad-
deye karşı şiddetli bir istek/arzu oluşturma-
ya başlarlar. Psikolojik bağımlılık olarak da
tanımlayabileceğimiz bu süreçte maddeyi
alma isteği giderek maddeye karşı aşerme
düzeyinde bir özleme (crawing) dönüşür.
Özlem o kadar şiddetlidir ki, maddeyi alma
bir zorunluluk haline gelmiştir. Bu süreçte
kişi madde alımını sürdürürken maddenin
başlangıçtaki keyif verici etkilerine tolerans
gelişmeye başlar. Yani kullanıcı aynı keyifli
duyguları hissedebilmek için daha fazla
madde almak zorunda kalır. Geç süreç olarak
da ifade edebileceğimiz bu dönemde, mad-
deye fiziksel bağımlılık gelişir. Fiziksel ba-
ğımlılık, basitçe maddenin kronik kullanımı
sırasında beyinde ters adaptasyon gelişimi
olarak da ifade edilebilir. Fiziksel bağımlılık
gelişiminin en iyi göstergesi, maddenin belli
bir süre kullanımının ardından ani olarak
kesilmesini izleyen dönemde ortaya çıkan
“yoksunluk krizi” belirtileridir. Kişi bundan
sonra “keyif almak için” değil, “kriz geçirme-
mek için” madde alımını sürdürür. Yani geri
dönüşü oldukça güç bir kısır döngüye girer.
Sonrasında ise, tahmin edebileceğiniz gibi
madde alımının sürdürülmesi için her türlü
seçeneğin ortada olduğu bir dönem başlar.
Bağımlılığın tek bir çeşidi olmadığı gibi
yeknesak bir bedensel ve ruhsal etkiden
bahsetmek de doğru değildir. Mesela, kumar
benzeri doğrudan sağlıkla ilgili olmayan bir
bağımlılık türü olduğu gibi, ilk etapta sadece
sağlıkla özdeşleştirilemeyecek teknoloji ve
sosyal medya benzeri bağımlılıklar da vardır.
Bağımlılık çeşitlerinin süreçleri ve etki ettik-
leri beden alanları ve organları da farklılık arz
etmektedir.
En yaygın bağımlılık yapıcı madde
sigara!
Şu anda dünyada en yaygın kullanılan
bağımlılık yapıcı maddelerden birisi ve hatta
ilki sigaradır. Bugünkü duruma bakıldığın-
da, şu anki kullanım durumu değişmezse,
istatistikler 2020’de 1 milyona yakın kişinin
sigara kullanımına bağlı hastalıklardan öle-
ceğini ve ölümlerin %70’inin gelişmekte olan
ülkelerde meydana geleceğini gösteriyor.
Detayına kabaca bakacak olursak sigara
içenlerde akciğer kanseri olma riski 22 kat,
mesane kanseri riski 2 kat, bronşit riski 10
kat, kalp hastası olma olasılığı 3 kat, kalp
krizi riski 1-4 kat artmaktadır. Ayrıca aktif-
pasif kullanıcılarda birçok solunum yolu has-
talıklarından cinsel problemlere, hamilelik
risklerinden sinir hastalıklarına kadar geniş
bir yelpazede etkileri görülür.
Alkol bağımlılığı ise kişiye hem psiko-
lojik hem de fiziksel zararlar vermektedir.
Alkol beyne etki ederek insan iradesini
zayıflatmaktadır, karaciğerde yağlanma ve
siroza yol açmaktadır. Görme bozuklukları
ve kan dolaşımında güçlüklere ve damar
sertliğine sebep olmaktadır. İleri dönemler-
de hastalık, vücudun tüm sistemlerine, en
çok da kalp damar sistemine, sinir sistemine
ve karaciğere zarar verir. Ne yazık ki, bu üç
bölgedeki tahribat zaman içerisinde ölümcül
sonuçlar doğurabilir. Ayrıca alkolün, az mik-
tarda tüketildiğinde bile kanser yapıcı etki
gösterdiği dünya halk sağlığı otoritelerince
kanıtlanmıştır.
Belki de bağımlılıklar içerisinde kısa
vadede en tehlikeli olan uyuşturucu kulla-
nımı ve bağımlılığıdır. Uyuşturucu olarak
kullanılan birçok madde vardır. Bunların
kimyasal yapıları birbirinden farklıdır. Kulla-
nıldıklarında merkezi sinir sisteminin farklı
bölümlerini etkileyerek değişik belirtilere yol
açarlar. Bağımlılarda beliren ilk olgu; akıl, ruh
ve sinir hastalıklarıdır. Deliryum, demans,
şuur kaybı, uykusuzluk, hezeyan (sayıklama,
saçmalama, akıl dışı davranışlar ), halüsi-
nasyon (vehim, hayal görme, işitme vs. ),
zeka ve hafıza kayıpları. En kısa ifade ile:
Akıl hastalıkları, zihni ve ruhi karmaşa ve ka-
oslar. Ayrıca uyuşturucu maddeler sindirim,
dolaşım sistemleri gibi böbrek fonksiyonları
ve görme yetisini de ciddi derecede tahrip
etmektedir.
Kumar zihinsel ve sinirsel bir sağlık
problemidir
Patolojik kumar bağımlılığı ise, daha çok
zihinsel ve sinirsel bir takım sağlık prob-
lemleri doğurmaktadır. Bu kişilerin depresif
olma eğiliminde olduğu belirtilmiştir. Genel
olarak baktığımızda kumar oynayan kişiler;
gerçekleri kabul etmede isteksizlik ve
zorlanma, duygusal güvensizlik yaşama,
olgunlaşmamışlık (immatürite), hayalperest
ve lüks düşkünü olma gibi patolojik özellikle-
re sahiptirler. Patolojik kumar oynayan
kişilerin yadsıma, batıl inançlar, kendine
aşırı güven veya güç ve denetim duygusu
gibi bilişsel algılarında yanılmalar olduğu da
görülmüştür.
Günümüz gelişmiş teknolojilerinin,
faydalarının yanı sıra çok sık kullanımın-
dan doğan birçok probleme de kaynaklık
ettikleri görülür. Elektronik oyun araçları,
internet, bilgisayar gibi teknolojik aletlerin
yoğun kullanımı sonucu sosyal, akademik
ve psikolojik sorunlar oluşabilmektedir.
Teknoloji bağımlılığının neden olduğu
akademik başarıda düşüş, sosyal izolasyon,
aile ve okul sorunları, zamanı idare etmede
başarısızlık gibi problemler yanında bu ayki
sayımızın esas teşkil ettiği fiziksel sorunlar
da bizim ilgilendiğimiz çerçeveye girer. Uyku
bozuklukları, yemek yememe, aktiviteler-
de azalma beraberinde birçok fiziksel ve
psikolojik rahatsızlık getirir. Kilo problemleri,
görme ve göz bozuklukları, eklem sorunları,
postür bozuklukları hemen ilk elden söyle-
nebilecek olanlar arasındadır.
Bütün bağımlılıklar, sonunda gelip bizim
en büyük sermayemiz olan bedenimize bü-
yük zarar vermektedir. “Ölmeden önce haya-
tın, hasta olmadan önce sağlığın, meşguli-
yetten önce boş zamanın, ihtiyarlıktan önce
gençliğin, yoksulluktan önce zenginliğin” bir
ganimet olduğunu idrak etmek ve sağlıklı
hayatın sağlam bedenle ayakta kalacağını
unutmamak gerekir. Bedenimizin kıyme-
tine dair bu ayki hasbıhalimize Kanunî’nin
Muhibbî mahlasıyla söylediği şu güzel beyti
paylaşarak nihayet verelim:
Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi
Olmaya devlet cihânda bir nefes sıhhat gibi
Hepinize hayırlı ve bereketli bir yıldili-
yoruz. Sağlıcakla kalın, bağımlılıktan uzak
kalın.
prof. dr. m.İhsan karaman
Türkiye Yeşilay Cemiyeti Genel Başkanı
