33 / 84
yesilay.org.tr
33
YEŞiLAY
•
MART 2015
Y
Yaşam becerilerinden biri olan 'hayır' demek, güvenli
davranışın da bir göstergesi olarak istenmeyen
taleplerle veya baskılarla karşılaşıldığında bunlara
karşı koyabilmek anlamına gelir. Kişi 'hayır' demeye
başladıkça hayatı üzerindeki kontrol duygusu ve
kendine olan güveni artar. 'Hayır' demeyi öğrenemeyen
kişi, madde kullanan arkadaşının teklifini de
reddedemeyecek ve sonuçta bağımlılığın ilk adımı olan
deneme basamağı ile karşı karşıya kalacaktır.
KARARINDA VE DENGELİ BİR SÜREÇ
GEÇİRMEK
Pedagog ve aile danışmanı Öznur Simav, çocuklarda
'hayır' deme becerisinin doğal olarak iki yaş döneminde
kendisini belli ettiğini söylüyor: "Bu dönem gelişimsel
bir süreçtir ve bazı noktalara dikkat edilerek
atlatılmaya çalışılmalıdır. Bu yaşta çocuklar benliklerini
ortaya koymaya başlarlar. Aslında kendilerinin farkına
varırlar ve kendilerini dünyanın merkezinde olarak
görürler. Bu sürecin sağlıklı ve olması gerektiği şekilde
geçirilmesi önemlidir. Her şey kararında ve denge
içinde olmalıdır. Çocukların benlikleri ne çok ezilmeli,
ne de her istekleri yerine getirilmelidir. Her iki uç aşırı
şekilde yaşanırsa ilişkilerde sorunlar başlar ve iletişim
güçleşir. Çocuklar bu dönemde isteklerinin mutlaka
yerine getirilmesini isterler. Yetişkinle inatlaşma
tarzında ilişki içine girerler. Sonuna kadar diretirler
ve en çok ağlama, bağırma, çığlık atma davranışı
gösterirler. Hatta bunun ötesine geçerek, ağlamaktan
katılabilirler ve kendilerini yerlere atabilirler. 'Hayır'
sözcüğü bu yaşta en çok duyulan iletişim ifadesidir."
Simav, daha sonraki yaşlarda çocukların muhakeme
etme becerisinin gelişip, çevresinde başkalarının da
hakları ve istekleri olduğunun farkına vardıklarını
ve benmerkezcilik döneminin bittiğini belirtiyor ve
ekliyor: "Anaokulu döneminde kurallar ve alışkanlıklar
yerleştirilmeye çalışılır. Bu dönemde özgüven
geliştirilmesi ve çocuğun kendini rahat ifade edebilmesi
üzerinde dikkatle durulması gerekiyor. Çocuğa
kuralları öğretirken ve alışkanlıkları yerleştirirken
baskılayıcı tutumlardan uzak durulmalı ve aile içinde
çatışmalardan mümkün olduğunca kaçınılmalı. Aksine,
pozitif özellikleri üzerinde durularak eğitilmeli, olumsuz
davranışları bazen görmezden gelinerek, bazen
oyunlarda, öykülerde örnekleyerek hissettirilmeli."
ÖDÜL-CEZA UYGULAMASINA DİKKAT
Ödül-ceza uygulamalarını ise özellikle önemsiyor
Öznur Simav. "Ödül, en küçük olumlu bir davranışta
abartılmamalı, çocuk sürekli ödül beklentisi içinde
'HAYIR' DİYEBİLMEK
Çocuğun yaşıtları ya da içinde bulunduğu grup
tarafından bir şeyi yapmaya zorlanması ya da
cesaretlendirilmesi ciddi bir baskıdır. Aslında
grubun yapmalarını istediği eylemi yapmaya istekli
olmadıkları zamanlarda bile, karşı koyamayarak
istenileni yapabilirler. Bu tip baskılar en fazla
ilköğretimin ikinci aşamasında ve ortaöğretimde
ortaya çıkar. Akran baskısı karşısında ebeveyn
olarak yapabilecekleriniz elbette var.
●
Çocuğunuza 'hayır' demeyi öğretin. Böylece
istemediği bir durumla karşılaştığında karşı
koyma cesareti ve kararlılığı gösterebilecektir.
Bunun temel kuralı, onu duygu ve düşüncelerini
korkmadan ve açık yüreklilikle paylaşabileceği
bir ortam içinde onu büyütmenizdir. Size
'hayır' diyemeyen veya gerçek düşüncelerini
saklamaya zorlanan bir çocuktan evde
yapamadığını, sosyal ortamda yapmasını
bekleyemezsiniz.
●
Herhangi bir gruptan baskı gördüğünde veya
istemediği bir davranışı yapmaya zorlandığında
sizinle veya öğretmenleriyle paylaşabileceği
konusunda ona cesaret kazandırın.
●
Çocuğunuzun davranışlarının sonuçlarını
fark etmesini, kendisine veya başkalarına
verebileceği zararları düşünmesini teşvik edin.
●
Ona kısa ve uzun vadeli hedefler koyun.
Geleceğe dair pozitif beklenti ve hayaller, hayata
daha sağlam iplerle bağlanmasını kolaylaştırır.
●
Onunla neden okula gittiği, okula gitmesinin
esas amacının ne olduğu, ileride nasıl bir hayat
hayal ettiği, nasıl bir meslek seçebileceği gibi
esas amacına bağlanmasını kolaylaştıracak
konuşmalar yapın.
olmamalıdır. Ödül sık verilirse önemsizleşir ve
etkisini kaybeder, ebeveyn de beklediği sonucu
alamaz. Bazen de en küçük olumlu davranışı
desteklemek ve ödüllendirmek gerekebilir; ancak,
bu durum uzun süreli olmamalıdır. Ceza, olabildiğince
kullanılmamalı ve ceza gerektirecek ortam ya da
durumun oluşmasının önüne geçilmelidir. Yaş ve
gelişim seviyesine dikkat edilmeli, ödül ve ceza
orantılı olmalı, geciktirilmemelidir. 'Hayır' sözcüğünün
kullanılması, çocukta hep negatif yaklaşımlara
yakınlık olarak değerlendirilmemeli; çocuk bunu
yaşam tarzı haline getirmemelidir. Ancak, kime,
nasıl, hangi bilinçle kullanılması gerektiğini de bilmesi
gerekir."