23 / 84
Her
yıl tütün ile
bağlantılı hastalıklar
sebebiyle Türkiye’de
100 binin üzerinde
kişi ölüyor.
ölümlerde dörtte birlik azalma sağlayabilir. Sigara fiyatı-
nın yüzde 10 artırılması yüksek gelirli ülkelerde sigara
kullanımında yüzde 4, orta ve düşük gelirli ülkelerde de
yüzde 8 oranında azalmaya yol açabilir. Bu durumda
sigara kullanımı azalmakla birlikte sigara satışından
sağlanan vergi gelirlerinde azalma olmaz. Vergilerin
artırılması yoluyla tütün kontrolü amacı ile kullanıl-
mak üzere maddi kaynak sağlanabilir, bu kaynak halk
sağlığı ile ilgili diğer alanlarda ve sosyal programlarda da
kullanılabilir. Sigara vergisini bütün hükümetler yüzyıl-
lardan beri kullanmaktadır. Tütün vergisi hem toplum
tarafından hem de politikacılar tarafından kolaylıkla
kabul edilmektedir, zira tütün zorunlu bir tüketimmalı
değildir ve vergi koymak için doğru bir adrestir. Hemen
herkes tütünün zararlı bir madde olduğunu bildiği için
yoksul kesimler dahil olmak üzere tütün ürünlerine
konulan vergiler en kolay kabul edilen vergi türüdür.
Gerçekte tütün vergileri sıklıkla toplumun benimsediği
yegane vergidir.
Toplumun çoğunluğunu oluşturan sigara içmeyenler
tarafından çok desteklenen vergi artırımı, sigara içenler
tarafından da giderek daha fazla destekleniyor. Bu
yolla sağlanan gelirin tütün kontrolü, sağlık ve sosyal
konularla ilgili diğer programlar için kullanılıyor olması
vergilerin popülaritesini artırmakta.
YÜKSEK VERGİLER ÇOK ÖNEMLİ
Tütün endüstrisinin propagandalarının aksine vergile-
rin artırılması hükümetin gelirlerini azaltmaz. Verginin
yüzde 10 artırılması yüksek gelirli toplumlarda sigara
kullanımında yüzde 4, düşük ve orta gelirli toplumlarda
da yüzde 8’lik bir azalmaya yol açar; tütünden sağlanan
vergi gelirleri de yüzde 7 dolayında artar. Verginin et-
kisi düşük ve orta gelirli ülkelerde daha belirgin olmakla
birlikte, deneyimler göstermiştir ki hükümetin vergi-
den dolayı olan gelirinde azalma olmaz. Örneğin Güney
Afrika’da sigara üzerindeki vergide yüzde 10 artış, ver-
gi gelirinde de yüzde 6 artma sağlamış ve 1994-2001
yılları arasında vergi gelirleri iki katına çıkmıştır.
Yüksek vergiler özellikle gençlerin ve yoksulların siga-
radan vazgeçmeleri bakımından önemlidir. Bu gruplar
sigara tüketiminin azaltılmasından en çok yararlanacak
olan kişilerdir. Alt sosyoekonomik grupta olanlar çeşitli
maddelerin fiyatının artmasına diğer gruplara oranla
daha çok duyarlıdırlar. Sigara fiyatının yüksek olması
bu kişileri bırakma kararı konusunda veya sigaraya
hiç başlamama konusunda destekler. Örneğin Güney
Afrika’da 1990’lı yıllarda sigara üzerindeki vergiler, si-
garanın satış fiyatının yüzde 50’si kadar olacak şekilde
yüzde 250 dolayın-
da artmıştır. Sigara
fiyatındaki her yüzde
10’luk artışa karşılık
sigara tüketiminde
yüzde 5-7 arasın-
da düşme olmuştur.
Azalma gençler arasında
ve yoksul kesimde keskin
bir iniş şeklinde olmuştur ve en
büyük düşme bu gruplarda gözlenmiştir.
Tütün endüstrisi yetkilileri ve diğer bazı kimseler tütün
vergisinin artırılmasının yoksulların aleyhine olduğu
görüşünü savunurlar. Oysa hükümetin artan vergi
gelirleri, bu gruplara yönelik sosyal programlar için har-
canmaktadır. Vergiden sağlanan gelirlerin bir kısmı da
tütün karşıtı reklam kampanyaları ve sigara bırakmak
isteyenlere destek amaçlı yürütülen programlar için
harcanabilir.
Vergilerin artırılması yoksul gruplar açısından özellik-
le yararlıdır, çünkü bu kişiler sigarayı bırakırlar ve bu
parayı gıda, barınma, eğitim, sağlık bakımı gibi başka
temel alanlara yöneltebilirler. Bu kişiler yüksek vergi
nedeniyle sigarayı bırakınca yoksulluktan da kurtulmuş
olurlar. Ayrıca tütün kullanımına bağlı hastalıklar da
azalacağı için daha çok gelir elde edebilirler.
VERGİ ARTIRIMI
KAÇAKÇILIĞI GETİRMEZ
Tütün endüstrisinin iddialarının aksine vergi
artırımını takiben kaçakçılık artmaz. İspanya’da
uzun zamandan beri sigara vergileri çok
düşük düzeyde idi, kaçakçılık da çok yüksekti.
Bunun nedeni esas olarak vergi yasalarının
uygulanmasındaki gevşek tutum ve suç
örgütlerinin aktif olması idi. 1990’lı yılların
sonlarına doğru yasaların uygulanması daha
ciddi hale gelince kaçakçılık dramatik bir
şekilde düşmüş ve tütün vergileri de artmıştır.
Perakende satışı izlemek için her sigara paketi
üzerine vergi pulu yapıştırılması ile kaçakçılık
azaltılabilir. Sınır güvenliğinin artırılması, para
aklama konularının kontrol altına alınması, mevcut
yasaların titizlikle uygulanması ve etkili bir kayıt
sistemi ile kaçakçılığın üstesinden gelinebilir.
Yasaların titizlikle uygulanması için yapılabilecek
harcamalar yüksek vergilerden sağlanan gelirin
küçük bir parçası kadardır.
yesilay.org.tr
23
YEŞiLAY
•
MAYIS 2015