65 / 84
TEMMUZ 2019 65
Müzede neler sergileniyor?
İstanbul Cezeri Müzesi Çalışkan’ın
deyimiyle, “yeryüzünün
dünyalaşması sürecine” mekanik
üzerinden bakıyor. Mekanda
ilk bölüm insanoğlu için en
zorlu koşulların yer aldığı tarih
öncesi dönemi ve antik çağı ele
alıyor. Yaşam-Kalım bölümünde
tekerleğin hikayesiyle birlikte Çin,
Mısır, Yunan/Roma ve erken İslam
döneminde mekanik tarihinin
kilometre taşları yer alıyor.
Cezeri, Artuklu sultanlarının
vizyonerliği çerçevesinde
devletin sanat ve bilime verdiği
desteğin sonucu 25 yıl sarayda
himaye ediliyor, bu sayede hem
muhteşem makineler yapıyor
hem de günümüze kadar ulaşan
kitaba imza atıyor. Artuklu’nun
sıra dışı hikayesinin Kitab’ül Hiyel
ile bağını anlamak için Kaos ve
Düzen bölümü var.
Cezeri, mekaniğe kazandırdığı
sayısız yenilikle beraber, makineyi
bir hikâye anlatma aracı olarak
sanatlaştırdığı için bölümlerden
biri Sanat ve Teknik adıyla
sergileniyor. Çalışkan Cezeri’nin
sanat yaklaşımını şöyle yorumluyor:
“Sanat, Cezeri için mekaniğin
hayat bulduğu vazgeçilmez bir
mecraymış. Cezeri’nin kurduğu
dünyada, makinenin fonksiyonunu
önemsiz kılmayacak şekilde sanat,
makinenin uzayıydı. Sanatsal çaba
dahiyane fikirleri ortaya çıkardı.
Bilhassa makinelerle hikâye anlatma
arzusu, Cezeri’nin insan imgesini
makine bağlamında düşünmesine
kaynaklık etmiş. Örneğin bizi
şaşırtmak ve güldürmek için bize
benzeyen, bizim suretimizde
makineleri, bizim fonksiyonlarımızı
kısıtlı olsa da yerine getirecek
şekilde aramıza sokmuş. Bu çabası
kendi ayakları üzerinde duran,
insan biçimli, mekanizmasının
tüm aksamı beden içinde gizlenmiş
formlarda makineler yani android
robotların ilk atalarını üretebilmiş.”
Müzenin mekanik tarihi eşliğinde
ele aldığı bir diğer hikâye zamanın
ölçülmesi. Cezeri’nin zaman
konusunda ortaya koyduğu
makinelerinin tamamına yakını
onun sanat duygusu kadar felsefi
arayışını da gösteriyor. Çalışkan,
“Cezeri’nin saat mekaniği zamanın
içinden dışına doğru çıkarak ışıklı
bir güne teslim olmak yerine 24
saatlik tam bir günü fethetme
amacını güdüyor. Nitekim
buluyorduk. Türkçe neşirde detaylı
teknik analiz eklemek istedik. Abi
kardeş, makineleri analiz ettik,
modern çizimleri ve daha iyi
açıklamalarını kitaba eklemeye
çalıştık. Metin zorluydu, kitaptaki
şekiller günümüz çizimlerine yakın
olmadığı için anlaşılır değildi,
altından kalkamayacağımızı
anlayınca babama başvurduk.
Babam 2000’lerin başından 2015
yılına kadar kitap üzerine çalıştı.
Babamın teknik notlarını ilave
ettiğimiz Cezeri’nin Olağanüstü
Makineleri kitabı böylece Cezeri’nin
Kitab’ül Hiyel eserinin hem tam
tercümesini hem de makinelerin
eksiksiz açıklamasını içeren ilk
kitap oldu. 2019 yılında Cezeri’nin
Olağanüstü Makineleri Sergisi
açılmadan önce babamızın yazdığı
notları bir araya getirerek Cezeri’yi
ve aletlerini daha anlaşılır ve kolay
okunabilir formatta Herkes İçin
Cezeri başlığıyla yayımladık. Bu son
kitap oldukça popüler oldu, şu an
her kitapçıda ve internet sitesinde
satılıyor.”
Cezeri’nin dünyasında, mekaniğin ve bilimin
temel prensiplerini eğlenceli şekilde öğretiyoruz.
İlk amacımız ilham vermek. Her şey çocukların
Cezeri’yi benimsemelerini sağlamak içindi.
Cezeri’yi görsel olarak da tasarladık ve çocuklar âşık oldu.