Kapak
Çocuklarda duygularını
ifade etme becerisi
Duygu nedir ve duygular nasıl oluşur?
Günlük hayatta çok sık yaşadığımız
öfke, sevinç, üzüntü, kaygı, tiksinme
vb. durumlar duygulara örnek olarak verilebilir.
Duygular davranışlarımızı motive eder ve diğer
insanlarla ve çevremizle etkileşim kurma şek-
limizi etkiler. Hayat deneyimlerine anlam katan
duygulardır. Aslında temelde 2 tür duygu var-
dır: (1) olumlu duygu, (2) olumsuz duygu. Bire-
yin yaşamını sürdürmeyi destekleyeceği, bireye
yarar getireceği (örn. beslenme) öngörülen her
durumda olumlu duygu; bireyin yaşamını tehdit
edeceği, bireye zarar getireceği (örn. sosyal ola-
rak dışlanma) öngörülen her durumda da olum-
suz duygu baskındır. Bebek anne karnına düş-
tüğü günden itibaren duyular tarafından algı-
lanan hemen her türlü bilgi (koku, ses, şekil vb.)
ardından gelen olumlu ya da olumsuz sonu-
ca göre “olumlu” ya da “olumsuz” duygular ola-
rak kodlanmaya başlar. Bir uyaranın olumlu ya
da olumsuz olmasını değerlendirmek her zaman
çok kolay olmaz. Bazı durumlar hem olumlu
hem de olumsuz unsurlar taşır. Böylelikle duy-
gularda gökkuşağına benzer bir yelpaze gelişir.
Üç temel renkten sonsuz sayıda renk oluştuğu
gibi temel duygulardan da sonsuz sayıda duygu
oluşur. İnsanların duygularını nasıl yaşadığı ve
nasıl ifade ettiği ve diğer insanlarla nasıl etkile-
şim kurduğu bireysel farlılıklar gösterir.
Gurur duyma, utanma ve benzeri daha kar-
maşık duygular daha sonra gelişir. Bu daha kar-
maşık duyguların gelişmesi için öncelikle be-
beğin kendinin farkında olma becerilerinin ge-
lişmesi gereklidir. Yaşamın ikinci ve üçüncü yı-
lından itibaren kendinin farkında olmaya başla-
yan bebek suçluluk duyma, utanma, gurur duy-
ma gibi duyguları da öğrenir. Bu yaşlarda kendisi
ile öteki ayrımını yapabilme becerisini geliştiren,
başkalarının farklı zihinleri ve duyguları oldu-
ğunu da fark etmeye başlayan bebek diğerlerinin
yüz ifadelerindeki anlamları ve daha karmaşık
duyguları da anlamaya, karşısındaki ile empa-
ti kurmaya başlar. Örneğin, ağlamanın farklı an-
lamları da olabileceğini (ör, üzüntüden, sevinç-
ten, gurur duymadan, vb.) keşfeder, başkaları-
nın duygusal ifadelerini gördüğünde kendisinde
de benzer duyguların uyandığını görür. Durum-
larla duyguları eşleştirerek duyguların karmaşık
kombinasyonlarını öğrenir. Okul öncesi yaşlarda
duygularını sözlerle de ifade etmeye başlar. Bu
yıllarda dışarıdan gözlenen duygu ifadesinin içte
yaşanan duygularla her zaman eşleşmeyebilece-
Duyguların farkına varabilme ve kontrol etme
becerisi günlük yaşama uyum için gereklidir ve
birçok modern psikoterapi yaklaşımının çekir-
değini oluşturmaktadır.
KORAY KARABEKIROĞLU
OMÜTF ÇOCUK VE ERGEN PSIKIYATRISI UZMANI, SAMSUN
