Maddebağımlılığısorununayönelikyürütülençalışmalar
arasındaönleyiciniteliktekiçalışmalargiderekdahadaönem
kazanmaktadır.Bununsebeplerinimaddelersekeğer;
●
Madde bağımlılığı, geliştikten sonra tedavisi olduk-
ça güç bir hastalıktır.
●
Temiz kalmayı başarma oranı düşük bir hastalıktır.
●
Madde bağımlılığı çoklu bir sorun olarak kullanıcıda
fiziksel, duygusal ve sosyal anlamda ciddi sorunları
da beraberinde getirmektedir.
●
Madde bağımlılığından sonraki süreçte (tedavi ve
rehabilitasyon) harcanan emek vemaliyet önleme
boyutunda harcanandan çok daha fazladır. Uzun
süreli tedaviler için fiziksel mekanlar oluşturmak,
personel çalıştırmak, rehabilitasyon alanları açmak,
iş bulmak oldukça yüklü bir organizasyondur
10
.
ABD’deyapılanbir araştırmada, önlemedeharcanan 1
doların tedavi ve rehabilitasyondaharcanacak 18dolara
tekabül ettiğini göstermektedir
8
. Farklı çalışmalardada
aradaki farkınyaklaşık 10katakadar olduğubelirtilmiştir
11
.
Teorik Açıdan Önleme
Risk ve Koruyucu Faktörlerin Teorisi ve Önleme
Risk ve koruyucu faktörler madde kullanımına yö-
nelimi etkileyen faktörlerdir. Risk faktörlerinin varlığı
madde kullanımı ile doğru orantılıdır. Risk ve koruyucu
faktör şöyle tarif edilir: Bireyin madde kullanım ihtima-
lini artıran şey risk faktörüdür; koruyucu faktör ise bu
olasılığı azaltan şeydir. Örneğin; Madde kullanımında
risk faktör: Madde kullanım problemi olan bir aileye
sahip olmaktır. Koruyucu faktör ise, gencin okuldaki
ders başarısının yüksek olmasıdır.
Risk faktörlerinin olduğu yerde koruyucu faktörlerin
varlığı kişinin madde kullanımı ya da artışı ihtimalini
azaltabilir. Örnek olarak madde kullanımı için ebevey-
nin ayrı olmasından kaynaklanan etkiyle oluşan risk
faktörü, kardeşlerin birbirine sıkı sıkıya bağlanmaları
şeklinde olacak koruyucu faktör ile azaltılabilir
3
.
Risk ve koruyucu faktörler gençlerin hayatlarının
tüm kısımlarında yer alır (okul, aile, akran gibi) ve
bu faktörler yaş, cinsiyet ve etnik açıdan etkilenir
5
.
Genel olarak gençlerde, madde kullanımını artıran risk
faktörlerinin sayısı daha fazladır. Bu da gencin madde
kullanım probleminin gelişmesine sebep olur. Buna
karşın, koruyucu faktörler madde kullanımındaki baskı
ve ısrara karşı gençlerin yeteneklerini artırır ve onları
madde kullanım riskinden korur.
Hazırlanacak herhangi bir müdahale modeli, risk ve
koruyucu faktörler modeli üzerine kurulur. Sonuç
olarak madde kullanımını önleme tedbirleri, risk fak-
törlerini zayıflattığını ve koruyucu faktörleri yükselt-
tiğini varsayar ve madde kullanımını önlemiş olur. Bu
nedenle önleme tabanlı çalışmalar geliştirilirken risk
ve koruyucu faktörler teorisi kapsamındaki hususların
dikkate alınması önemsenmelidir.
Sosyo – Ekolojik Teori ve Önleme
Sosyo-ekolojik modelin en temel önermesi, insan
davranışının birden fazla etkinin tesirinde kaldığını ka-
bullenmesidir. İnsan davranışı hem çevreyi etkiler hem
de çevreden etkilenir. Bireyin sağlıkla ilgili davranışını
değiştirmek için birey odaklı yaklaşımdan çevre odaklı
yaklaşıma yönelerek bireyin fiziksel ve sosyal çevre-
sini güçlendirerek müdahale edilmesini benimser. Bir
yesilay.org.tr
25
YESiLAY
•
HAZiRAN
2014
