Biyolojik, psikolojik ve kültürel etkenlerin karmaşık etkileşi-
mi sonucu ortaya çıkan yeme bozuklukları, hem ruhsal hem
de bedensel boyutları olan ve ciddi komplikasyonlara ve
ölüme yol açabilen bir hastalık grubudur. Yeme bozuklukları
arasında ise şunlar sayılabilir:
Anoreksiya nevroza: Anoreksiya nervoza özellikle ergenlik
yaşlarında başlayan ve kızlarda yaklaşık 9 kat daha fazla gö-
rülen yeme bozuklukları arasında yer alır. Anoreksiya nevroza,
kişinin beden algısının bozulduğu, diyet ve kilo verme ile aşırı
meşguliyetin görüldüğü, oldukça ciddi bir seyri olabilen bir
bozukluktur. Kişi kilo kaybetmesine rağmen kendini kilolu gör-
meye devameder, dirençli bir şekilde diyet yapmayı, egzersizle
kilo vermeyi sürdürebilir. Anoreksiya nevroza tanısı alanların
%10-15’i çeşitli metabolik bozukluklar ya da enfeksiyon gibi
ikincil olarak gelişen nedenlerle hayatlarını kaybederler.
Bulimiya nevroza: Bulimiya nervoza da özellikle ergenlik yaş-
larında başlar ve kızlarda daha sık görülür. Bu bozukluk aşırı,
tıkınırcasına yeme atakları ve sonrasında kişinin kendini kus-
turması gibi belirtilerle seyreden, diğer bir yeme bozukluğudur.
Pika: Bu bozukluk daha çok ergenlik öncesi dönemde
görülür. Yenmemesi gereken maddeleri (örneğin, toprak,
kum, tebeşir vs) yemenin görüldüğü bu bozukluk da yeme
bozuklukları arasında sayılabilir.
Psikodinamik yaklaşımlar yeme bozukluklarının önemli bir
bölümünde temel sorunun özerklikmücadelesi olduğunu
vurgular. Bazen ergenin kendisine ait olarak hissedebildiği tek
varlık kendi bedenidir ve bunu kendine ve başkalarına ispatla-
ma gereksinimi duyabilir. Benzer şekilde 1-4yaş çocuklarında
görülen yeme bozukluklarının büyük bir kısmında da özerklik
mücadelesi göze çarpar. Bedene yönelen öfkenin (örne-
ğin, bilekleri kesmeye kalkma, ilaç içme, yeme bozuklukları
geliştirme) daha çok kızlarda görülmesinin iki temel nedeni
olabilir. Birincisi, kızlar için beden ve bedenin tümü–erkeklerle
karşılaştırıldığında- daha belirgin bir cinsel nesne olmuştur.
Cinsel kimlik gelişiminde sorunlar yaşayan ya da beden imgesi
Yeme ve uyuma en temel yaşamsal ihtiyaçlar arasında olduğu için temelde içgüdüsel olarak düzenlenen işlevlerdir.
İnsanlarda da yeme ve uyuma ihtiyacı oldukça içgüdüseldir ve açlığa ve uykusuzluğa karşı koymak çok zordur. Ancak
yaşamsal öneme sahip bu işlevler psikolojik faktörlere karşı oldukça duyarlıdır ve pek çok psikiyatrik bozukluğun erken
dönemlerinde yeme ve uyku sorunları görülebilir. Günlük hayatımızda bizi olumlu ya da olumsuz etkileyen pek çok olay
iştahımızı ve uykumuzu kaçırabilir. Depresyonun, bipolar afektif bozukluğun, şizofreninin de temel belirtileri arasında
iştah ve uyku sorunları yer alır. Dikkat eksikliği olan ergenlerde de uyku ve iştah sorunları sıktır. Bazı durumlarda yeme
ya da uyku düzeninin bozulması psikiyatrik bozukluğun temel belirtisidir. Uyku ve beslenme alışkanlıkları temel olarak
erken çocukluk döneminde gelişse de, ergenlik döneminde de bu düzende bozulmalara sık rastlanır.
açısından düşük özgüvene sahip kızlarda beden ötekileştiril-
mek istenir. Bedene zarar vererek ondan uzaklaşmak, kendinin
diğer parçalarını ondan korumak hedeflenir. İkincisi, kızlar pek
çok kültürde–erkeklerle karşılaştırıldığında- daha az sosyal ve
kültürel haklara sahiptir. Örneğin, erkekler daha geç saatlere
kadar dışarıda kalabilir, cinsel açıdan daha özgürce davranabilir,
evin ve çocukların ihtiyaçlarını eşine yükleyebilir. Sorumluluk-
ları altında sıkışan ve yeterince hakka sahip olamayan genç kız
elindeki tek varlığı olarak bedenine sahip olduğunu gösterir.
Bedene artan yatırımçoğu zaman duygusal sorunların fiziksel
belirtilerle dışa vurulmasını (örneğin, karın ağrıları, baş ağrıları,
kasılmalar, uyuşmalar, vb.) da tetikler.
Sosyal beklentiler vemedyadayemebozukluklarının toplum
genelindedahasıkgörülmesini tetiklemiştir. Özelliklesonyıllarda
görsel basının tümtoplumlardadahayaygınhalegelmesi ve
şişmanlığınenöndegidendamgalanmakonularındanbirisi
olması, zayıflıkbeklentileri yemebozukluklarınınalt yapısını
hazırlamaktadır. Bazı gençler bunedenleyanlışdiyet yöntemleri
denemeyebaşlayabilir, kilo ileaşırı birmeşguliyet içinegirebilir ve
zaman içindeyemebozukluğununderinleşmesineyol açabilirler.
Sosyal vekültürel faktörler tümtoplumuetkilesedebiyolojikve
psikodinamikaçıdandaha fazlayatkınlığasahipergenler daha
büyük riskaltındadırlar. Özellikleözgüvensorunuolan, aşırı
kaygı belirtileri gösteren, takıntılı kişiliközelliklerinesahipbireyler
için riskindahayüksekolduğusöylenebilir. Öteyandan, cinsel
istismar öyküsüdeyemebozukluğuolanergenlerdedahasıktır.
Erkeklerde ise, benzer biyolojikvepsikodinamikyatkınlıklar farklı
tipteyemebozukluklarını tetikleyebilir. Bedeninşeklindenmem-
nunolmayanerkekler kaslı görünmekyadayağlarını azaltmak
içinproteinağırlıklı, yoğunvitamin takviyeli diyetler yapabilirler.
Aşırı egzersizvesporlameşgul olabilirler.
Yeme bozuklukları nasıl tedavi edilir?
Yemebozuklukları tedavisinde ilkaşamagenel tıbbi durumu,
fiziksel belirti vebulguları değerlendirmektir. Olası elektrolit
dengesizliklerinin, vitamineksikliklerinin,metaboliksorunların
giderilmesi acilmüdahale içindeyer alır. Özellikleserumsodyum,
yesilay.org.tr
19
YEŞiLAY
•
EKİM 2014
