“Elektronik Sigaralar Mutlak Zararlı ve Bağımlılık Yapıcıdır”

Göğüs Hastalıkları Uzmanı ve Yeşilay Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Erkan Ceylan, elektronik sigaranın sağlığımıza verdiği zararlar ve güncel veriler hakkında bilgiler verdi. “Elektronik sigara nikotin bağımlılığını ortadan kaldırmadığı gibi, sigaraya oranla çok daha yüksek bağımlılık yapıcı bir üründür” diyen Prof. Dr. Erkan Ceylan ile elektronik sigara gerçeğinin detaylarını konuştuk.

Başlarda sigaraya alternatif olarak piyasaya sürülen elektronik sigaraların, sigarayı bırakma konusunda yardımcı olmadığı gerçeği artık herkes tarafından biliniyor. Peki, zararları da aynı sigara kadar mı? Elektronik sigaranın sigara gibi bağımlılık yapma olasılığı nedir?

Elektronik sigaralar; görünüşü, hareketi ve dumanı ile sigarayı taklit etmek üzere bizzat sigara firmaları tarafından tasarlanmış, sağlığa zararlı ticari ürünlerdir. Elektronik sigaralar genellikle nikotin, kimyasal aromalar, farklı cihaz ve modellerde farklı kimyasallar (kanserojen, bağımlılık yapıcı, tahriş edici) marihuana (esrar) gibi solunabilir buhar salan ya da salmayan, dumanın kokusu ve miktarı-yoğunluğu isteğe bağlı ayarlanabilen bağımlılık oluşturan ve var olan bağımlılıkları devam ettiren ürünlerdir.

Sigara ile her nefeste 0-36 mg/ml arasında nikotin alınmaktadır. En basit kimyasal içerikli elektronik sigara ile 30 puf çekildiğinde bir sigaradan alınan miktar kadar nikotin alınmış olur. Bu nedenle en basit kimyasal içerikli elektronik sigaralar, sigaralara göre daha fazla nikotin alınmasına neden olurlar. Elektronik sigaraların kartuşunun içindeki sıvıda ayrıca propilen glikol, etanol, nitrozaminler, tütün çiçeği, nane, kahve, çikolata, meyve aromaları gibi tat ve koku içeren farklı kimyasallar bulunabilmektedir.

Elektronik sigaralar mutlak zararlı ve bağımlılık yapıcı olmakla beraber, içeriğine göre klasik sigaralardan daha zararlı ve daha bağımlılık yapıcı olabilmektedirler. Elektronik sigaralar, toksik-yüksek oranda nikotin vermek üzere planlanmış cihazlar olup, nikotin dozu ve form olarak bağımlılık yapma potansiyeline göre üretilmiş ticari ürünlerdir. Elektronik sigara, bir ilaç ya da tedavi yöntemi olarak üretilmedi. Amaç daha fazla satmak, yeni müşteriler bulmak. Bu da daha fazla insanı bağımlı yapmaktan geçiyor. Elektronik sigara ile birlikte nikotin bağımlılığı yeniden arttı. Artık hiç sigara içmemiş gençler, daha güvenli olduğuna inanarak elektronik sigaraya başlıyor ve daha sonra sigaraya geçiyor. Elektronik sigara nikotin bağımlılığını ortadan kaldırmadığı gibi, sigaraya oranla çok daha yüksek bağımlılık yapıcı bir üründür. 

ELEKTRONİK SİGARANIN SAĞLIĞA ETKİLERİ

Elektronik sigara kullanımından kaynaklanan sağlık sorunları nelerdir?

Elektronik sigaraya bağlı tanımlanmış sağlık sorunları şöyle sıralanabilir:

• Solunum Sistemine Etkileri: Akut farenjit, akut larenjit, akut bronşit bronşiyolit, inhalasyon zedelenmesi, akciğer fonksiyon azalması, lipoid pnömoni, akut eozinofilik pnömoni, bilateral plevral efüzyonlu pnömoni, akut hipersensitivite pnömonisi, kronik öksürük.

• Gastrointestinal Sisteme Etkileri: Mide bulantısı, kusma ve baş dönmesi, ülseratif kolit alevlenmesi.

• Kardiyovasküler Sisteme Etkileri: Çarpıntı, göğüs ağrısı, paroksismal atriyal fibrilasyon (kalp ritim bozukluğu), akut miyokard infarktüsü (kalp krizi).

• Nörolojik Sisteme Etkileri: Annenin elektronik sigara kullanımı, doğum öncesi ve hemen doğum sonrası bebeğin beyin gelişimini engeller. Elektronik sigara içicilerde serebral vazokonstriksiyon sendromu ve kronik baş ağrısı, uykusuzluk, uykuya dalmada güçlük ve baş dönmesi gözlenmektedir.

• Gözlere Etkisi: Gözlerde sürekli meydana gelen tahriş, kızarıklık, kuruma sonrası kalıcı göz hasarına neden olur. Ek olarak korneoskleral yırtık ve oküler yanık da rapor edilmiştir.

• Üreme Sistemine Etkileri: Elektronik sigaralarda bulunan tatlandırıcılar testise zarar verir, sperm kalitesini bozar.

Gençler sıklıkla elektronik sigaraya yeni başlayan kesimi oluşturduğundan sıklıkla solunum sistemine ait akut bulgular ve tam iyileşebilir inatçı öksürük, farenjit, bronşit gözlenmektedir. Ancak gençler aynı zamanda yaşları, heyecanları ve arayışları itibariyle yüksek dozlarda nikotin ve aroma içerikli elektronik sigara kullandıklarında hayati riskler taşıyan ağır pnömoniler, kalp ritim bozuklukları yaşayabilmektedirler.

Ne yazık ki ortaokul ve lise öğrencileri arasında da kullanılan elektronik sigara, özellikle gelişim çağındaki çocuklar üzerinde ne tür gelişim sorunlarına yol açıyor?

Gençlik, beyin gelişiminin en önemli dönemidir. Nikotin dikkat ve öğrenmeyi kontrol eden beyin devrelerinin gelişimini etkiler. Elektronik sigara kullanımı, duygu durum bozuklukları ve dürtü kontrolüyle ilgili kalıcı problemler oluşturur. Genç, dürtüyle savaşamaz hâle gelip, kendisine veya başkalarına zarar verebilir. Ayrıca elektronik sigara kullanan gençler diğer madde bağımlılıkları açısından da uzun süreli dönemde büyük risk altında bulunmaktadırlar.

ÖLÜMCÜL BİR HASTALIK: EVALI

Elektronik sigara kullanımından kaynaklanan ölümcül hastalıklar var mı? EVALI hastalığı hakkında bilgi verebilir misiniz?

Elektronik sigara kullanımı sonrasında ölümcül olan EVALI (e-cigarette and vaping use associated lung injuryelektronik sigara kullanımı ilişkili akciğer hasarı) hastalığı görülmektedir. Bir tür akut gelişen eozinofilik pnömonidir. 2020 yılında Amerika’da EVALI akut akciğer hasarı solunum yetmezliği ile 2 bin 807 vaka bildirilmiş olup, 60 vaka vefat etmiştir. EVALI ile ilgili günümüzde 10 bin kadar bilimsel çalışma bulunmaktadır. Elde edilen veriler bu hasarın E vitamini Asetat ve tetrahidrokannabinol’e bağlı olduğunu göstermektedir. EVALI hastalarında yoğun elektronik sigara kullanımı sonrası nefes darlığı, ateş ve titreme, öksürük, kusma, ishal, baş ağrısı, baş dönmesi, hızlı kalp atışı ve göğüs ağrısı gelişir. Tomografi ve laboratuvar incelemeleri ile kesin tanı konulur.

“‘TEMİZ ÜRÜN’ İMAJI OLUŞTURULMAYA ÇALIŞILIYOR”

Tütün endüstrisi son yıllarda “ısıtılmış tütün teknolojisi” adı altında elektronik sigaralar satışa sürüyor. Endüstri, ürün tütünü yakmadığı için karbonmonoksit salınımını ciddi oranda azalttığını iddia ediyor. Bunun sonucunda ürün, standart elektronik sigaralar kadar sağlığa zararlı olmadığı iddiasıyla pazarlanıyor. Tütünün yanması ve ısıtılması arasındaki fark nedir? Bunun insan sağlığına etkisi nelerdir?

Isıtılmış tütün ürünleri elektronik olarak kontrol edilen bir ısıtma sistemi ile tütünü yakmadan nikotin açığa çıkaran ürünlerdir. Tüm tütün ürünleri gibi toksiktir ve kanser yapıcı maddeler içerir. Geleneksel sigaralardan daha az zararlı olduklarını gösteren yeterli bilimsel kanıt yoktur. Tütün endüstrisi, elektronik sigara ve ısıtılmış tütün ürünleri gibi yeni ürünler ile bağımlılığı sürdürme ve arzı artırma çabası içerisindedir. Endüstri eskiden beri yapılagelen şeyleri yapmaktadır. Tütünün içilmesini sağlamak için formlarını değiştirerek arzı artırmaya çalışmaktadır. Isıtılmış tütün ürünleri yaklaşık 300 derecede ısınarak nikotin ve kanserojen birçok maddeyi salmaktadırlar. Sigara ise 600 derece civarında yanma ile benzer oranlarda benzer maddeleri salmaktadır. Endüstri, bilimsel olmayan, kendi belirlediği rakamsal verilerle dikkat dağıtarak “temiz ürün” imajı oluşturmaya çalışmaktadırlar. Sonuç olarak bu daha az zehirli savını öne sürmektedir. Bu çabaların aynılarını eski ince ya da light sigaralarda da yaptıklarını görmekteyiz. Ancak bunlarda da zarar oranı değişmemişti. Dünya Sağlık Örgütü ısıtılmış tütün ürünlerinin insan sağlığına zararlı, bağımlılık yapıcı ve kanserojen maddeler içerdiğini bildirmiştir.

Elektronik sigara ve ağır metal zehirlenmesi ilişkisi hakkında bilgi verebilir misiniz?

Elektronik sigaraların içinde; başta cıva, kadminyum, kobalt, arsenik, nikel, bakır, formaldehit, kurşun, keton olmak üzere çok sayıda ağır metal madde bulunduğu bilimsel çalışmalarla gösterilmiştir. Bu ağır metaller kalp damar sistemi, merkezi sinir sistemi ve beyin gelişimini etkilemekte ve kanserlere yol açabilmektedir. Elektronik sigaraya bağlı ağır metal zehirlenmeleri sıklıkla yoğun inhalasyon süreci sonrasında terleme, huzursuzluk, taşikardi, nefes darlığı, genel durum bozukluğu şikâyetleriyle hastanelere başvuru şeklinde gelişmektedir. Bu vakalarda idrar ve tükürükte yapılan incelemelerle ağır metal zehirlenmesi tanısı konulmaktadır. Hastalarda tespit edilen ağır metale yönelik spesifik bir tedavi uygulanmaktadır.

RAKAMLAR NE GÖSTERİYOR?

Elektronik sigaranın sağlığa zararları hakkındaki güncel verileri paylaşabilir misiniz?

Avrupa ülkelerinde elektronik sigara kullanım sıklığında; son altı yılda 30 günde en az bir defa kullanmanın yüzde 0,2’den yüzde 27’ye; en az bir defa denemenin yüzde 5,5’den yüzde 56,6’ya ve her gün kullanmanın da yüzde 1’den yüzde 2,9’a çıktığı gösterilmiştir. En yüksek kullanım; 10-24 yaş grubunda olup, yüzde 5,5’ten yüzde 56,6’ya çıkmıştır; ikinci yüksek yaş grubu 25-39 (yüzde 13,7’den yüzde 25’e), daha sonra sırasıyla 40-65 yaş grubu (yüzde 5’den yüzde 6,7’ye) ve 65 yaş ve üzeri (yüzde 1,3’ten yüzde 1,6’ya) gelmektedir. Elektronik sigara kullanımı büyük bir salgın şeklinde artmaktadır. Şubat 2020 itibarıyla, her yaş grubundan 2 bin 500’den fazla EVALI vakası hastaneye yatırıldı. Yüzde 15’i 18 yaşın altında toplam 68 ölüm bildirildi.