Büyük Yeşilay ailesine gönül veren sevgili dostlar,
Hayat hikâyelerle örülü. Hepimizin bir hikâyesi, ..
1084
Sağlıklı Yaşam
Obezite Küresel Bir Pandemiye Dönüştü
Çağımızın en önemli sağlık sorunları arasında yer alan obezite, besinler ile vücuda alınan enerjinin harcanan enerjiden fazla olmasından kaynaklanıyor. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) obeziteyi, “sağlığı bozacak ölçüde vücutta aşırı yağ birikmesi” olarak tanımlıyor. Günlük alınan enerjinin harcanan enerjiden fazla olması durumunda, harcanamayan enerji vücutta yağ olarak depolanıyor ve obezite oluşumuna neden oluyor.
OBEZİTE ARTIŞININ NEDENLERİ
Obezite oranları dünyada ve ülkemizde her geçen yıl artış gösteriyor. 2023 Dünya Obezite Atlası Raporu’na göre obezitedeki tırmanışın başlıca nedenleri şunlar:
- Beslenme tercihlerinde işlenmiş gıda tüketimine yönelmek.
- Artan hareketsizlik.
- Gıda arzı ve pazarlamasını kontrol etmeye yönelik politikaların zayıf olması.
- Kilo yönetimi ve sağlık eğitimini destekleyecek sağlık hizmetlerindeki kaynak sorunu.
OBEZİTEYE YOL AÇAN ETKENLER
Obeziteye neden olan etkenleri şu şekilde sıralamak mümkün:
- Yaş, cinsiyet, eğitim düzeyi, sosyokültürel etmenler, gelir durumu.
- Hormonal ve metabolik etmenler.
- Genetik ve psikolojik etmenler.
- Sık aralıklarla çok düşük enerjili diyetler uygulamak.
- Sigara ve alkol kullanmak.
- Kullanılan bazı ilaçlar (antidepresanlar vb.).
- Doğum sayısı ve sık doğum aralığı.
- Anne sütünün yetersiz alınması.
ÇOCUK VE GENÇLERDEKİ ARTIŞ ENDİŞE VERİYOR
Dünya Obezite Federasyonu, 2035 yılında erkeklerde, kadınlarda ve çocuklarda obezite prevalansına ilişkin tahminler sunan Beşinci Dünya Obezite Atlası'nı geçtiğimiz yıl yayınladı. Bu atlas, sağlık sistemleri de dâhil olmak üzere ülkeleri obeziteye hazırlıklı olmaları açısından sıralayan yeni bir endeks sunuyor. Elde edilen bulguların Birleşmiş Milletler'e de sunulduğu raporda, obezite ve fazla kilo probleminin dört milyardan fazla insanı etkileyeceği belirtilerek obezitede en hızlı artış görülen grubun çocuklar ve gençler olduğuna dikkat çekiliyor. Raporda özellikle çocuklar ve gençler arasındaki artan obezite oranlarının 2020 yılındaki seviyeye kıyasla ikiye katlanmasının beklendiği vurgulanıyor.
Obezitenin etkisini ele almak için harekete geçme çağrısında bulunan Dünya Obezite Atlası Raporu’nda 2035 yılına kadar dünyanın yarısının obezite veya fazla kilo problemi ile yaşayacağı öngörülüyor.
DÜNYA ÇAPINDA OBEZ SAYISI BİR MİLYARI GEÇTİ
Dünya genelinde yaygınlaşan bir sağlık sorunu olan obezite, bir pandemi olarak nitelendiriliyor. Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) tahminlerine göre, dünya çapında bir milyardan fazla insan obez. DSÖ ile iş birliği yapan bin 500'den fazla araştırmacı, 1990-2022 yılları arasında beş yaş ve üzeri yaklaşık 220 milyon kişinin boy ve kilo ölçümlerini analiz etti. Sonuçları ünlü tıp dergisi The Lancet'te yayınlanan bu araştırma da dünyada bir milyardan fazla kişinin obezite sınırları içinde olduğunu ortaya koydu. 2022 yılı verilerine göre, bu kişilerin yaklaşık 880 milyonunu yetişkinler ve 159 milyonunu ise çocuklar oluşturuyor. Makalenin kıdemli yazarı ve Imperial College London'da profesör olan Majid Ezzati, "Şaşırtıcı sayıda insan obezite ile yaşıyor" tespitinde bulundu. Çocuklar arasında obezite oranlarındaki artışı "çok endişe verici" olarak nitelendiren Ezzati, obezite oranlarının birçok zengin ülkede düşerken diğer yerlerde hızla arttığını belirtiyor. DSÖ Beslenme Sorumlusu Francesco Branca da bu durum hakkında, “Geçmişte obezitenin zenginlerin bir sorunu olduğunu düşünüyorduk. Obezite artık tüm dünyanın sorunu" diyor.
AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ OBEZİTEDE LİDER
DSÖ tarafından Asya, Afrika ve Avrupa’nın altı ayrı bölgesinde yapılan ve 12 yıl süren MONICA çalışmasında 10 yılda obezite prevalansında yüzde 10 ila 30 arasında bir artış saptandığı ortaya çıktı. DSÖ bölgeleri içerisinde yetişkin obezite prevalansı en yüksek üç bölge Amerika Bölgesi (yüzde 29), Avrupa Bölgesi (yüzde 23) ve Doğu Akdeniz Bölgesi (yüzde 21) olarak belirlendi.
Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Sağlık ve Beslenme Araştırması’nın (National Health and Nutrition Examination Survey; NHANES) 2017-2018 yılı verilerinde; ABD’de 20 yaş ve üstü yetişkinlerin yüzde 31,1’inin fazla kilolu; yüzde 42,5’inin obez ve obezlerin yüzde 9’unun morbid obez (obezitenin en şiddetli hâli) olduğu ortaya konuldu. 2030 yılında obezite sıklığının ABD’nin birçok eyaletinde yüzde 50’ye varacağı düşünülüyor.
OBEZİTE AVRUPA’ DA DA BÜYÜK SORUN
Benzer prevalans artışları Avrupa ülkelerinde de görülüyor. DSÖ Avrupa Bölgesi Obezite Raporu 2022’ye göre; Avrupa Bölgesi'ndeki yetişkinlerin yüzde 59'u (erkeklerde yüzde 63, kadınlarda yüzde 54) fazla kilolu veya obez. Yaklaşık olarak her üç çocuktan birinin (erkeklerde yüzde 29, kızlarda yüzde 27) aşırı kilolu veya obez; her 10 çocuktan birinin obez olduğu belirtiliyor.
EN OBEZ ÜLKELER
Dünyadaki en obez 10 ülke ise şu şekilde sıralanıyor: 1- Nauru (yüzde[BS1] 61), 2- Palau (yüzde 55,3), 3-Marshall Adaları (yüzde 52,9), 4- Tuvalu (yüzde 51,6), 5- Tonga (yüzde 48,3), 6-Samoa (yüzde 47,3), 7-Kiribati (yüzde 46), 8- Mikronezya Federal Devletleri (yüzde 45,8), 9-Kuveyt (yüzde 37,9) ve 10-Amerika Birleşik Devletleri (yüzde 36,2). Nauru, nüfusunun yüzde 61'inin obez olmasıyla dünyanın en obez ülkesi olma özelliğini taşıyor.
38 üyesi bulunan Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü’nün (OECD) verilerine göre en fazla obezitenin görüldüğü OECD üyesi ülkelerin sıralaması ise şu şekilde:
1- ABD (yüzde 36,2)
2- Türkiye (yüzde 32,1)
3- Yeni Zelanda (yüzde 30,8)
4- Kanada (yüzde 29,4)
5- Avustralya (yüzde 29)
6- Meksika (yüzde 28,9)
7- Şili (yüzde 28)
8-İngiltere (yüzde 27,8)
9- Macaristan (yüzde 26,4)
10- İsrail (yüzde 26,1)
TÜRKİYE OBEZİTEDE AVRUPA BİRİNCİSİ
Ülkemizde yaşam tarzının ve alışkanlıkların değişmesiyle obezite, halk sağlığı açısından sıklığı artmakta olan önemli bir soruna dönüştü. DSÖ Avrupa Bölgesi Obezite Raporu 2022’ye göre; DSÖ Avrupa Bölgesi’nde obezite sıklığının en yüksek olduğu ülke Türkiye. Ülkemiz aynı zamanda OECD üyesi ülkeler arasında obezitede dünya ikinciliğini elinde bulunduruyor.
DSÖ’nün 2022 obezite raporunda Türkiye’deki yetişkin nüfusun yüzde 66,8’i fazla kilolu ve yüzde 32,1’i obez olarak belirtiliyor. Öte yandan biraz önce bahsi geçen DSÖ araştırmasının 1990-2022 yıllarını baz alan bölümünde ise, Türkiye'de 20 yaş ve üstü bireylerde obezite oranlarının 30 yıldan uzun süredir hem kadınlarda hem de erkeklerde arttığı ortaya konuluyor. Buna göre ülkemizde kadınlarda obezite görülme sıklığı 2022'de yüzde 42,6'ya yükseldi. Erkeklerde ise aynı sürede yüzde 26,2'ye çıktı. Araştırma sonuçlarında Türkiye obezite görülme sıklığı açısından kadınlarda 42'inci; erkeklerde 60'ıncı sırada. Oysa 1990 yılında kadınlarda 22'nci ve erkeklerde 57'inci sıradaydı.
Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) 2023'te yayımladığı verilere göre, Türkiye'de 15 yaş ve üstü obez bireylerde obezite oranı 2022 yılında yüzde 20,2. 2022 yılında kadınların yüzde 23,6'sının obez ve yüzde 30,9'unun obez öncesi, erkeklerin ise yüzde 16,8'inin obez ve yüzde 40,4'ünün obez öncesi olduğu hesaplandı. TÜİK'e göre düşük kilolu oranı 2022'de toplamda yüzde 3,6 olarak gerçekleşti.
2030 YILI TAHMİNLERİNDE DE TÜRKEYE BİRİNCİ SIRADA
Türkiye'nin de değerlendirildiği Dünya Obezite Atlası’nın 2030 yılı Avrupa obezite tahminleri bölümünde Türkiye yüzde 19’luk oranla birinciliği Macaristan ve Hırvatistan ile paylaşıyor. Erkekler arasında tahmin edilen obezite prevelansının en yüksek olduğu ülkeler arasında Malta, Macaristan ve İngiltere listenin ilk sırasında yer alırken; Türkiye, İrlanda ve Bulgaristan ile ikinci sırayı paylaşıyor.
“YÜKSEK ŞEKERLİ ÜRÜNLERE VERGİ GETİRİLMELİ”
Günümüzde önlenebilir ölümlerin sigaradan sonra gelen ikinci önemli nedeni olan obezite; kalp damar hastalıkları, hipertansiyon, diyabet, bazı kanser türleri, solunum sistemi hastalıkları, kas iskelet sistemi hastalıkları gibi pek çok sağlık probleminin oluşmasına zemin hazırlarken hayat kalitesini ve süresini de olumsuz yönde etkiliyor. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), obeziteyi en riskli 10 hastalıktan biri olarak kabul ediyor ve obezitenin kanserle yakın ilişkisi olduğunu belirtiyor.
DSÖ Genel Direktörü Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, obezite oranlarıyla mücadeleye yardımcı olmak için yüksek şekerli ürünlere vergi getirilmesi ve sağlıklı okul yemeklerinin teşvik edilmesi gibi önlemlerin uygulanması gerektiğini söylüyor. Ghebreyesus, "Daha da önemlisi, ürünlerinin sağlık üzerindeki etkileri konusunda hesap verebilir olması gereken özel sektörün iş birliği gerekiyor" diyor. Uluslararası bilim insanları ekibi ise obeziteyle acil mücadelede kapsamlı değişikliklere ihtiyaç duyulduğunu ifade ediyor.
“OBEZİTENİN MALİYETİ GENÇ KUŞAĞA YANSITILMASIN”
Dünya Obezite Federasyonu Başkanı Prof. Louise Baur yayınladıkları 2023 Dünya Obezite Atlası bulgularını obezite konusunda derhâl harekete geçilmesi için açık bir uyarı olarak nitelendirip aksi takdirde dünyanın bu sonuçlarla yüzleşmek zorunda kalacağını söylüyor. “Genç kuşak için çalışmalar yapılmalı” uyarısında bulunan Prof. Baur, "Dünya genelinde hükûmetler ve karar vericiler, obeziteye katkıda bulunan sistemleri ve altta yatan nedenleri değerlendirmeli ve bunun sağlığa etkileriyle, sosyal ve ekonomik maliyetlerini genç kuşağa yansıtmamalı" diyor.