Örnek Vakalarla Tütün Bağımlılığı Tedavisi

TUBA MARAŞOĞLU
 
Bireylere fiziksel ve psikolojik olarak ciddi zararlar veren bir bağımlılık türü olan tütün bağımlılığı ile mücadele, tütün endüstrisinin tüm engellemelerine ve her geçen gün yeni yöntemler geliştirme çabasına rağmen, hızla devam ediyor. 102 yıllık tarihiyle, bağımlılıklarla mücadele alanında dünyanın en köklü sivil toplum kuruluşlarından biri olan Yeşilay da bu bağlamdaki çalışmalara hem yurt içi hem de yurt dışında öncülük ediyor. Son olarak geçtiğimiz günlerde Yeşilay öncülüğünde çevrim içi olarak düzenlenen Uluslararası Tütün Bağımlılığı Kongresi’nde Türkiye’den ve dünyadan çok sayıda uzmanın katılımıyla tütün bağımlığı konusu tüm detaylarıyla ele alındı. Kongrede sunum gerçekleştiren Yeşilay Danışmanlık Merkezi (YEDAM) Uzmanlarından Gözde Alkan, örnek verdiği vaka süreçlerinden yola çıkarak tütün bağımlılığı tedavisi konusundaki sorularımızı yanıtladı.
 
Tütün bağımlılığı kongresinde sunumunu gerçekleştirdiğiniz iki vakanın süreçlerini paylaşabilir misiniz? Bu iki vakada tedavi süreçleri nasıl başladı ve nasıl ilerledi?
İki danışanımız da YEDAM Danışma Hattı’nı arayarak bizlere ulaştı ve danışanların randevuları planlandı. İlk görüşmede, danışanın sosyodemogrofik bilgileri ve sigara kullanım öykülerine dair bilgi alındı. Nikotin bağımlılık testi uygulandı ve risk düzeylerine göre müdahale planları oluşturuldu. İhtiyacı olan danışanlar tıbbi tedavi hakkında bilgilendirilerek sigara bırakma polikliniğine yönlendirildi. Danışanlar, tütün kullanımının fiziksel ve ruhsal etkileri hakkında bilgilendirildi. Tütün takip görüşmelerinde, danışanın ihtiyacına göre Tütün Değişim Defteri’nin ilgili bölümleri uygulandı. Motivasyonel görüşme teknikleri kullanılarak, sigara içmeyi tetikleyen durumlar ve çözüm önerileri, istekle başa çıkma yöntemleri, sigarayı bıraktıktan sonra yaşanabilecek zorluklar, bıraktıktan sonra elde edilecek kazançlar ve tekrar kullanmayı önlemeye dair danışan bilgilendirildi. Sigarayı bırakan danışanlar ile telefon ile takip görüşmelerine geçildi. Bir yıl boyunca ayda bir kez telefon ile aranan danışanların iyileşme süreçleri takip edildi.
 
YÜZ YÜZE VE ÇEVRİM İÇİ GÖRÜŞMELER
Görüşmelerde hangi aşamalar gerçekleşti? Nasıl sonuçlandı?
Çevrim içi ve yüz yüze olarak yürütülen görüşmelerde, YEDAM Tütün Bağımlılığına Müdahale Programı çerçevesinde değerlendirme ve müdahale, izleme, tekrar kullanmayı önleme ve telefon ile takip görüşmeleri gerçekleştirildi. İlk vaka ile çevrim içi görüşmeler yapıldı. Sigara kullanımının erken yaşta başladığı, nikotin bağımlılığının orta düzeyde olduğu, sık sık bırakma girişimlerinin yaşandığı, bırakma sürecinde yoksunluk belirtilerinin görüldüğü bir olguydu. Danışana nikotin replasman tedavileri hakkında bilgi verildi ve danışan sigara bırakma polikliniğine yönlendirildi. Danışan, azaltarak bırakmayı istediği için, görüşmelerde bu doğrultuda hedefler koyuldu. Toplam beş adet “çevrim içi tütün danışmanlık görüşmesi” gerçekleştirildi. Bırakmayı başaran danışan ile beşinci görüşmenin sonunda, telefon ile takip görüşmelerine geçildi. Bir yıl boyunca ayda bir kez aranarak takibi yapıldı. Danışanın ilk başvurusundan 14 ay sonra görüşmeler sonlandırıldı.
İkinci vaka ile yüz yüze görüşmeler yapıldı. COVID-19 pandemi sürecinde, kamu spotlarında YEDAM reklamlarını görüp, merkezimize başvuran bir danışandı. Danışanın psikiyatrik hastalık öyküsü bulunmaktaydı ve düzenli antidepresan kullanımı vardı. Ergenlik çağından beri sigara kullanan danışanın, günlük tükettiği sigara miktarı yüksekti ve bırakma girişimi sayısı fazlaydı. Görüşmelerde geçmiş bırakma girişimleri, sigara kullanımını tetikleyen durumlar, sigarayı bıraktıktan sonra karşılaşabileceği zorluklar ve tütün kullanmayı bıraktıktan sonra elde edeceği kazançlar üzerine konuşuldu. Dördüncü görüşme sonunda sigarayı bırakan danışan ile telefon ile takip görüşmelerine geçildi. Beş ay boyunca telefon ile takip edilen danışanın, beşinci ayın sonunda annesini kaybettiği, strese bağlı olarak sigaraya yeniden başladığı öğrenildi. Yeniden yüz yüze tütün görüşmesi planlanan danışan, merkeze davet edildi. Sigarayı bıraktığı süre için tebrik edilen danışan ile tekrar başlamasına neden olan duygular ve düşünceler üzerine konuşuldu. Stresle başa çıkma yöntemleri ve tekrar kullanmayı önleme üstüne çalışıldı. Danışanın “Sigaraya Veda” mektubu yazması planlandı. Telefon ile takip görüşmelerine geçildi. Danışan ile toplam altı tütün danışmanlık takip görüşmesi yapıldı. Danışanın ilk başvurusundan 19 ay sonra görüşmeler sonlandırıldı.
 
HAFTADA BİR GÖRÜŞME YAPILIYOR
Görüşme süresi ve görüşmelerin frekansı hakkında bilgi verebilir misiniz?
YEDAM Tütün Danışmanlığı görüşme süresi 30 dakikadır. Görüşmeler, haftada bir kez olmak üzere planlanıyor. Hedefine uyan birey ile telefon ile takip görüşmelerine geçiliyor. Telefon ile takip görüşmesi kapsamında bir yıl boyunca ayda bir kere danışan aranarak, iyileşme süreci takip ediliyor.
 
MOTİVASYON ARTIRICI TUTUM VE DAVRANIŞLAR ÖNEMLİ
Sigara kullanan kişinin yakını bağımlı kişiyi nasıl ikna edebilir?
Kişiler için sigarayı bırakma kararı vermek, nikotinin güçlü bağımlılık yapıcı etkileri nedeniyle zorlayıcı olabiliyor. Bu süreçte kişinin yakınları tarafından desteklenmesi, bırakma motivasyonunun artırılması oldukça önemli. Yakınların eleştirel bir tutum sergilemesi veya sigarayı bırakması için kişiye baskı yapması doğru değil. Kişiler, destek olmak istediği yakınını, sigara kullanımının fiziksel ve ruhsal etkilerine dair bilgilendirebilir. Sigara kullanmayı bıraktıktan sonra elde edeceği kazançlar hakkında konuşabilir. Sigarayı bırakma konusunda destek alabilecekleri tedavi kurumlarını araştırarak bağımlı bireyi bilgilendirebilir. Bu süreçte, sigara kullanan kişiye empati göstermek ve desteğini hissettirmek oldukça önemlidir.
 
“ELEKTRONİK SİGARA VE ISITILMIŞ TÜTÜN, BİR SİGARA BIRAKMA YÖNTEMİ DEĞİL”
Elektronik sigara ve ısıtılmış tütün sigara bırakma aracı olarak görülüyor mu?
Sigara içme ritüeli, elektronik sigara ile yerine koyulabildiği için, bireyler tarafından sigarayı bırakma yöntemi olarak görülebiliyor. Ancak, elektronik sigara kullanımı ile davranış değişikliği sağlanamadığından, sigarayı bırakmak çoğu zaman mümkün olamıyor. Yapılan çalışmalar, bu kişilerin yeniden sigaraya başladığını gösteriyor. Elektronik sigaranın içilmesiyle, bağımlılık yapan nikotin maddesi vücuda alınmaya devam ediyor ve nikotin bağımlılığı sürdürülüyor. Bu nedenle, elektronik sigara kullanarak sigara bırakma yöntemi,  doğru bir bırakma yöntemi değildir.
 
Sigara konusunda pasif maruziyet ve çevreye zarar konularındaki farkındalık ne düzeyde? Bu durum bırakma noktasında kişileri etkiliyor mu?
Pasif içicilik, başkalarının içtikleri sigaranın dumanın veya yanan tütün ürününden kaynaklanan dumanın solunmasıdır. Pasif içicilerde de sigara kullanıcılarındaki gibi pek çok sağlık sorunu ortaya çıkabiliyor. Pasif içicilik, kişilerin sigara ile temas etmesini hızlandırarak, bağımlılık oluşmasına da neden olabiliyor. Bu nedenle, sigara kullanıcılarının pasif içiciliğe dair farkındalığının artırılması gerekiyor. Farkındalığın artmasının, sigarayı bırakma konusunda olumlu bir etkisinin olabileceği düşünülüyor.
 
VAKA ÖZELİNDE DEĞERLENDİRME YAPILIYOR
Konuyla ilgili eklemek istediğiniz unsurlar var mı?
YEDAM’da 15 yaş ve üzeri kişilere tütün bağımlılığı için danışmanlık desteği veriliyor. Tütün Bağımlılığına Müdahale Programı ile danışmanlık hizmeti verilen merkezlerimizde, her danışan vaka özelinde değerlendiriliyor. İhtiyaç doğrultusunda, tıbbi destek için sağlık kuruluşlarına yönlendirmeler de yapılıyor.
 
GÖZDE ALKAN KİMDİR?
2016 yılında Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Hizmet Bölümü’nden mezun oldu. Mezuniyet sonrası Aile Danışmanlığı Eğitimi aldı. Yaşlı ve çocuk refahı alanlarında çalıştı. 2018 yılında Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Madde Bağımlılığı Tezli Yüksek Lisans Programı’na başladı. Ege Üniversitesi Bağımlılık Polikliniği’nde gönüllü çalışmalarda bulundu. 2021 yılında “Kadınlarda tütün bağımlılığı” konulu bir araştırma tezi hazırlayarak mezun oldu. 2019 yılından bu yana Yeşilay Danışmanlık Merkezi’nde alkol, madde, kumar ve internet bağımlılığı alanlarında sosyal destek hizmeti veriyor. Gözde Alkan aynı zamanda, Yeşilay Danışmanlık Merkezi (YEDAM) Tütün Bağımlılığına Müdahale Çalışma Grubu’nun Koordinatörü olarak görev yapıyor. 2022 yılında yapılan Uluslararası Tütün Kongresi’nde konuşmacı olarak yer alan Gözde Alkan’ın bağımlılıkta sosyal hizmet uygulamaları, kumar ve tütün bağımlılığına ilişkin akademik çalışmaları bulunuyor.