Prof. Dr. Rüştü Güner: “Anabolik Steroidler, Tüm Organ Sistemlerine Zarar Verir”

Sporcular neden anabolik steroid kullanma ihtiyacı hisseder?
Sporcuların anabolik steroid kullanmalarının temel nedenlerinden en önemlisi çok fazla çaba göstermeden, yeterli ve düzenli antrenman yapmadan, kısa yoldan sportif performanslarını geliştirerek müsabakalarda başarılı olma düşüncesidir. Özellikle kuvvet ve sürat sporlarındaki sporcular, genellikle kas kitlesini ve kas kuvvetini artırmak ve rekabet baskısı gibi çeşitli nedenlerle anabolik steroidlere yönelebilirler. Sporcuları anabolik steroid kullanımına iten önemli bir diğer etken de müsabakalarda başarılı olamama endişesidir. Rekabetçi bir ortamda avantaj elde edebilmek için anabolik steroid kullanmaları gerektiğini düşünen sporcular, bu ilaçlarla başarılı olunabileceğini duyduklarında kullanımı zorunluluk olarak görebilirler. Anabolik steroid kullanan yakın arkadaşları veya takım arkadaşları olan sporcuların anabolik steroid kullanma olasılığı önemli ölçüde artabilir.

Masum görünen veya olumlu bir etkisi olduğu düşünülen medyanın ve sosyal medyanın da anabolik steroid kullanımını teşvik edici etkisi olabilir. Kaslı ve erkeksi vücutların ideal olarak gösterildiği görseller, sporcularda bu standartlara uyma açısından baskı yaratabilir ve gerçekçi olmayan beklentileri karşılamak amacıyla anabolik steroid kullanımını teşvik edilebilir. Günümüzde medyanın ve sosyal medyanın etkisiyle sporcu olmayanlar arasında vücut görünümünü değiştirmek amacıyla özellikle erkekler tarafından anabolik steroid kullanımları günden güne artmaktadır. Söz konusu kullanıma yönelimin en önemli nedenlerinden bir diğeri de konuya ilişkin eğitim ve farkındalık eksikliğidir. Bazı sporcular anabolik steroid kullanımıyla ilişkili riskleri tam olarak anlamayabilir veya uzun vadeli sağlık risklerini hafife alabilir. Genellikle anabolik steroid kullanımının sportif başarıya ulaşmak için nispeten zararsız bir yol olduğuna inanılır.
 
ANABOLİK STERODİLERİN VÜCUTTA YAPTIĞI ETKİLER
Anabolik steroidler sporcuların vücutları ve fiziksel performansları üzerinde ne gibi etkiler yaratır?
Anabolik steroidler, erkeklik hormonu olan testosteron ve testosteronun sentetik türevlerini içermektedir ve bu sentetik maddeler de vücutta testosteronun etkilerini taklit eder. Konuyu daha iyi anlatabilmek için endojen yani vücudun kendi ürettiği testosteronun etkilerine değinmekte yarar görüyorum. Vücutta birçok organda ve hücrede testosteronun bağlandığı androjen reseptörü bulunmaktadır. Testosteron etkilerini androjen reseptörlerine bağlanarak ve onları aktive ederek iletir. Testosteronun etkileri bağlandığı reseptörün bulunduğu hücreye göre değişmektedir. Testosteron erkeklerde cinsel organların büyümesinden ve gelişmesinden, testislerde sperm üretiminden ve erkek tipi kıllanmada artış, ses kalınlaşması gibi ikincil cinsiyet özelliklerin korunmasından sorumludur.

Testosteronun kas üzerine etkisi kas kitlesi ve kas gücünü artırmasıdır. Bunun nedeni, testosteronun kas hücrelerinde protein sentezini artırmasıdır. Testosteron iyileşmeyi ve dayanıklılığı etkileyebilir. Yoğun egzersizden kaynaklanan kas hasarını azaltır ve böylece iyileşme sürecini hızlandırır. Bu, sporcuların aşırı kas yorgunluğu veya yaralanması yaşamadan daha sık ve daha yüksek yoğunluklarda antrenman yapmalarını sağlar. Testosteron böbreklerde eritropoetin hormonunun salınımını artırarak kemik iliğinde kırmızı kan hücrelerinin üretimini artırır, bu da kanın oksijen taşıma kapasitesini iyileştirir. Bu, dayanıklılık sporlarında daha iyi bir performansa katkıda bulunabilir. Tüm bunlar vücudumuzdaki testislerden salgılanan testosteronun doğal etkileridir.

Ancak unutulmamalıdır ki, testislerden doğal testosteron üretimi hipotalamus ve hipofiz bezleri üzerinden belli bir denge mekanizması ile kontrol edilir. Kanda testosteron yoğunluğu arttığında bu kontrol mekanizması ile testislerden testosteron salınımı azalır, kanda testosteron yoğunluğu azaldığında da testislerden testosteron salınımı artar. Vücuda dışarıdan alınan sentetik anabolik steroidler de etkilerini androjen reseptörlerine bağlanarak ve onları aktive ederek iletirler, ancak anabolik steroidlerin vücut ve fiziksel performans üzerinde hem olumlu hem de olumsuz etkileri olabilir. Performans artırıcı etkilerine rağmen, anabolik steroidler, özellikle uzun süreler veya yüksek dozlarda kullanıldığında bir dizi zararlı fizyolojik yan etkiyle ilişkilendirilir. Burada unutulmaması gereken konu vücuda dışarıdan alınan sentetik anabolik steroidlerin hipotalamus-hipofiz-testis denge mekanizmasının olumsuz etkilemesidir.

Dışarıdan alınan anabolik steroidler çoğu zaman bazı dokularda doğal testosteron gibi etki gösteremezler ancak androjen reseptörlerine bağlanarak onların etkilerini taklit ederler. Vücut fazla miktarda doğal testosteron salgıladığını sanarak kontrol mekanizmaları baskılanır ve doğal testosteronun testislerden salgılanması durur. Bu da doğal testosteronun gerekli olduğu erkeklerde cinsel organların büyümesi ve gelişmesi, testislerde sperm üretimi gibi işlevler kesintiye uğrar.
 
KİŞİYİ ANABOLİK STEROİD KULLANMAYA İTEN ETMENLER
Vücut geliştirme sporu yapanlar arasında anabolik steroid kullanımı neden yaygındır? Anabolik steroidler kas gelişimini nasıl sağlıyor?
Vücut geliştirme, performanstan ziyade vücut dış görünümünün değerlendirildiği bir spor dalıdır. Yağsız vücut kitlesi bu görünüşü doğrudan etkileyen en önemli faktör olduğu için anabolik steroidler sıklıkla kötüye kullanılmaktadır, ancak vücut geliştirme sporu yapan herkesin anabolik steroid kullandığını söylemek doğru değildir. Vücut geliştirme sporu yapanların büyük bir kısmının da herhangi bir ilaç kullanmadan, yeterli ve düzenli antrenman ve beslenme programlarıyla, kendi sağlıklarına zarar vermeden doğal yollarla vücut geliştirme sporu yaptıklarını, bunun da desteklenmesi ve kutlanması gereken bir erdem olduğunu unutmamak gerekir.

Anabolik steroidlerin kullanımının vücut geliştirme sporu yapanlar arasında yaygın olmasının birçok nedeni olabilir. Yaşanılan coğrafi bölge, profesyonel veya eğlence amaçlı vücut geliştirme türü ve vücut geliştirme topluluğu içindeki belirli alt kültür gibi faktörlere bağlı olarak kullanım yaygınlığı değişebilir. Bu yaygınlık psikolojik, sosyal ve fizyolojik faktörlerin bir bileşimi olabilir.
Vücut geliştiriciler arasında rekabet çok fazladır ve bu nedenle belirli bir şekilde görünme baskısı yaşarlar. Çok fazla çaba göstermeden, yeterli ve düzenli antrenman yapmadan anabolik steroid kullanımı zorunluluk olarak algılandığı için bundan kaçınmayı tercih etmek gibi bir davranış gelişmesi söz konusu olmayabilir. Yetersiz kaslı olma, özellikle erkek vücut geliştiricilerini psikolojik olarak etkileyen bir rahatsızlıktır. Bu tür bireyler bazı konularda takıntılı olabilirler. Bu konular arasında etkisiz sporcu besin destek ürünlerine aşırı miktarda para harcamak, anormal beslenme düzenleri veya söz konusu anabolik steroid madde bağımlılığı yer alır. Kendilerini gerçekte olduklarından daha küçük veya daha az kaslı olarak algılarlar ve ulaşılamaz bir ideale ulaşmak için anabolik steroid kullanabilirler. Özellikle vücut geliştiriciler açısından düşünüldüğünde, her ne kadar yoğun antrenman yapılırsa yapılsın vücutlarının gelişme açısından duraklamaya girdiklerini düşündükleri bir dönemde bu durgunluğu aşmanın ve ilerleme görmeye devam etmenin bir yolu olarak anabolik steroidlere yönelebilirler.
Gerekli yasaların gözetilmediği ve yaygın kullanımın söz konusu olduğu ülkelerde bu tarz ilaçlar karaborsada veya çevrim içi alışveriş sitelerinde ve daha farklı kanallar aracılığıyla temin edilebilir. Bu, vücut geliştiricilerin bazen yasal veya tıbbi denetimi atlatarak çok fazla zorluk çekmeden anabolik steroidlere yönelimini kolaylaştırır.
 
Anabolik steroid kullanımının vücutta ne gibi olası zararlara ve yan etkilere yol açtığını bizimle paylaşabilir misiniz?
Herhangi bir tıbbi gereklilik olmadan dışarıdan anabolik steroidlerin kullanımının doza bağımlı olarak doğrudan ve dolaylı birçok yan etkisi vardır. Neredeyse tüm hücrelerde androjen reseptörü bulunduğundan anabolik steroidler vücutta tüm organ sistemlerine şiddeti hafiften ciddiye kadar değişen zararlı etkilere neden olabilir. Bazı zararlı etkiler kullanım bırakıldığında geçer, ancak bazıları kalıcıdır ve hayati tehlikeye yol açabilir. Dışardan alınan anabolik steroidler, vücudun doğal hormon üretim sistemi üzerinden yıkıcı etkilere neden olur. Bu yan etkilerin bazılarını kısaca özetleyecek olursak:
 
Kalp-damar hastalıkları riski: Anabolik steroid kullanımı kalp-damar sistemi üzerinde ciddi olumsuz etkilere neden olabilir. Anabolik steroid kullanımı bazı kalp hastalıkları, yüksek kan basıncı ve felç riskinin artmasıyla ilişkilendirilmiştir. Özellikle uzun süreler veya yüksek dozlarda anabolik steroid kullandığı bilinen birçok sporcunun kalp damar hastalıkları nedeniyle çok genç yaşlarda hayatlarını kaybettikleri bilinmektedir. Anabolik steroidlerin kötü kolesterol olarak bilinen kolesterol seviyelerini yükseltirken, iyi kolesterol olarak bilinen kolesterol seviyelerini azaltabileceği gösterilmiştir. Bu da hayati organlarda damarların tıkanması ve diğer kalp-damar hastalıklarının gelişmesine neden olabilir.
 
Karaciğer hasarı: Özellikle ağızdan kullanılan anabolik steroidler karaciğer tarafından metabolize edilir ve bu da karaciğerde yetmezliğe varabilecek zararlı etkiler oluşturabilir ve aşırı durumlarda karaciğer kanseri de dâhil olmak üzere karaciğer hasarlarına yol açabilir.
 
Endokrin bozukluklar: Anabolik steroidlerin kullanımı vücudun doğal hormon dengesini bozabilir. Anabolik steroidlerin uzun süreli kullanımı ise erkeklerde geri döndürülemez testis küçülmesine, doğal testosteron üretiminin baskılanmasına, sperm kalitesinde azalmaya ve kısırlığa yol açabilir. Kadın kullanıcılarda ise seste kalınlaşma, kıllanmada artış, kemik ve yüz yapısında değişme gibi erkek tipi özelliklerin gelişmesine, adet döngüsünün tamamen durması gibi durumlara neden olur.
 
İkincil cinsel özelliklerde değişiklikler: Dışarıdan alınan testosteron türevi ilaçlar vücuttaki doğal enzim sistemleri yoluyla kadınlık hormonu olan östrojene dönüşebilmektedir. Östrojen fazlalığı da vücutta su tutulması, jinekomasti denilen erkekte meme dokusunda büyüme gibi yan etkilere neden olabilir.
 
Psikiyatrik etkiler: Anabolik steroidlerin kronik kullanımı, anksiyete, depresyon ve saldırganlık gibi ruh hâli bozukluklarına yol açabilir. Bu tip maddelerin ruh hâli açısından ciddi psikolojik değişikliklere neden olduğu bilinmektedir.
 
Akne ve cilt sorunları: Anabolik steroid kullanımı genellikle yağ bezi aktivitesinde artışa yol açar ve özellikle yüz, sırt ve omuzlarda sivilcelerde artış gibi cilt kalitesinde bozulmalara neden olur.
 
Kan ile ilgili sorunlar: Anabolik steroidler böbrek üzerinde doğrudan etkiyle eritropoetin hormonu salınımını artırarak kırmızı kan hücrelerinde artışa neden olur. Polistemi denilen bu durumda kanın akışkanlığı azalır ve kan basıncı artar.
 
ANABOLİK STEROİDLERİN TIBBİ KULLANIM ALANLARI
Anabolik steroidlerin tıbbi kullanım alanları var mıdır?
Anabolik steroidlerin çok çeşitli tıbbi kullanım alanları bulunmaktadır. Klinik açıdan bakıldığında, anabolik steroidler genellikle erkeklik hormonu eksikliği olan kişilerde hormon yerine koyma tedavisinde, kronik hastalıklarda oluşan kansızlığın (anemi) tedavisinde, bazı kanserlerle ilişkili aşırı kas yıkımı durumlarında, meme kanseri gibi bazı hormonal altyapısı olan kanserlerde, ciddi yanıkların neden olduğu metabolik işlev bozukluklarında, bazı akciğer hastalıklarında, radyasyon tedavisi ve AIDS ile ilişkili yetersiz beslenme gibi çeşitli hastalıkların tedavisinde reçete edilir.
Anabolik steroidlerin daha az yaygın tıbbi kullanımları kalp ve böbrek yetmezliği ile ilgilidir. Literatürde, yaşlanan erkeklerde androjen eksikliği, kısırlık, cinsel işlev bozuklukları veya iktidarsızlık ve kadınlarda postmenopozal sendromun tedavisinde anabolik steroidlerin kullanımına ilişkin çelişkili veriler bulunmaktadır.
 
Anabolik steroidler genellikle kötüye mi kullanılıyor?
Anabolik steroidlerin meşru tıbbi amaçlar için kullanılmaktan çok daha yaygın olarak kötüye kullanıldığı düşünülmektedir. Geçerli tıbbi kullanımları olmasına karşın, özellikle sporcular ve vücut geliştiriciler gibi belirli gruplarda kötüye kullanımlar kapsamı tıbbi kullanımları gölgede bırakma eğilimindedir. Anabolik steroidler belirli tıbbi durumlar için reçete edilir, ancak kullanımları genellikle sınırlıdır ve yakından izlenir. Bununla birlikte, bu bağlamlarda bile, hekimler tarafından anabolik steroidlerin ciddi yan etkilerinden kaçınmak için daha düşük dozlarda ve sıkı tıbbi gözetim altında reçete edilmesine özen gösterilmektedir.
 
ANABOLİK STERODİLER VE BAĞIMLILIK İLİŞKİSİ
Reçete edilmeyen anabolik steroidlerin bağımlılık potansiyeline sahip olduğu biliniyor. Anabolik steroid kullanımı ile bağımlılık arasındaki ilişkiyi açıklar mısınız?
Literatürde, tedavi dozlarında anabolik steroid kullanımının ciddi yan etkilerden kaçınmak için daha düşük dozlarda ve sıkı tıbbi gözetim altında reçete edilmeleri nedeniyle bağımlılık vakalarının tetiklenmediği belirtilmektedir. Bu durum, bağımlılığın muhtemelen daha yüksek dozlarda anabolik steroid kullanımıyla ilişkili olduğunu düşündürmektedir.
Anabolik steroid bağımlılığı bilinen bir olgudur. Anabolik steroid kullanımı ile bağımlılık arasındaki ilişki birçok etkene bağlı olabilir. Ödül sistemindeki değişiklikler ve hormonal dengesizlikler gibi biyolojik mekanizmaların yanı sıra vücut imajı endişeleri ve kullanımın ruh hâli ve performans üzerindeki olumlu etkiler yoluyla güçlendirilmesi gibi psikolojik faktörleri de içerebilir. Bağımlılık yapan maddelerin bırakılmasında ortaya çıkan geri çekilme semptomları ve anabolik steroid kullanımının sosyal bağlamı da bağımlılık döngüsüne neden olabilir. Anabolik steroidleri kötüye kullanan kişilerin tekrarlanan kullanıma katkıda bulunabilen öz güven artışı, iyi hissetme hâli, öfori gibi hisler bildirdiği saptanmıştır. Kullanıcılar bu psikolojik pozitif hislere karşı bağımlı hâle gelebilmekte ve de bu etkilere bağımlılık gelişebilmektedir.

Sporcularda anabolik steroid kullanımı bırakıldığında yorgunluk, uykusuzluk, depresyon, kas kaybı, libidonun azalması, dış görünüşte kötüleşme gibi etkiler de olabilmektedir. Bu belirtiler, anabolik steroidlerin vücudun doğal testosteron üretimini bozması ve hormonal düzenlemede dengesizliğe yol açması nedeniyle ortaya çıkar. Anabolik steroidleri kötüye kullanan kişilerin kullanmayı bıraktıklarında duygusal bir "çöküş" yaşayabileceği ve bunun yoksunluk belirtilerinin rahatsızlığından kaçınmak için sürekli kullanıma ve fiziksel bağımlılığa neden olabileceği düşünülmektedir.