Tütün Endüstrisinin Çabaları DSÖ’nün de Merceğinde

Dünyanın şimdiye kadar karşılaştığı en büyük halk sağlığı tehditlerinden biri olan tütün kullanımı, 50’den fazlası kanser olmak üzere, ölüme kadar götüren pek çok sağlık sorununa yol açıyor. Küresel tütün salgını, önlenebilir hastalık ve ölüm sebepleri arasında ilk sırada yer alıyor. Dünyada her yıl yedi milyondan fazla kişinin ölümüne sebep olan sigara ve diğer tütün ürünlerine karşı geliştirilen Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi (TKÇS), tütün salgınına cevap olarak geliştirilen ve DSÖ himayesinde görüşülen ve imzalanan ilk halk sağlığı antlaşması olarak biliniyor. 2008 yılında sözleşmede yer alan konuların etkili şekilde uygulanmasına olanak sağlamak üzere tütün kontrolü konusunda etkili olduğu kanıtlanmış olan altı uygulamayı içeren (MPOWER-kuvvet) kontrol paketinde tütün kontrol politikası olarak altı temel politika ele alınıyor. Bunlar; tütün ürünlerinin vergilerini ve fiyatını artırmak, tütün ürünlerinin reklâm, tanıtım ve sponsorluğunu yasaklamak, toplumları pasif sigara dumanı etkileniminden korumak, herkesi tütün ürünlerinin tehlikeleri konusunda uyarmak, sigarayı bırakmak isteyenlere yardım etmek ve tütün salgınını ve koruyucu uygulamaları titizlikle izlemek olarak sıralanıyor.

“Tütün Kontrol Çerçeve Sözleşmesi” (TKÇS) ülkemizde 2004’te iç hukuk mevzuatı hâline getirilirken, Ulusal Tütün Kontrol Programları’nın (UTKP) uygulanması neticesinde ülkemizin tütün kontrolünde gerçekleştirdiği başarılı çalışmalar dikkat çekiyor. 2013 Küresel Tütün Epidemisi Raporu’nda Türkiye’nin MPOWER kriterlerinin tamamını yerine getiren ilk ülke olduğu ve tütün kontrol çalışmalarında tüm dünyaya örnek gösterildiği resmen ilan edildi. Ülkemiz sonraki 2015 ve 2017 Küresel Tütün Epidemisi Raporlarında da dünyada MPOWER kriterlerini başaran tek ve lider ülke olma konumunu sürdürdü. 26 Temmuz 2019 tarihinde yayımlanan 2019 Küresel Tütün Epidemisi Raporu’nda ise Türkiye ve Brezilya’nın MPOWER politika paketi kriterlerinin tamamını yerine getiren iki ülke olduğu DSÖ tarafından bildirildi.

DSÖ ve “Dünya Tütünsüz Günü”

Dünya Sağlık Örgütü 1988 yılında 31 Mayıs tarihini; tütün ürünlerinin bütün zararlarına dikkat çekmek, tütün ürünü kullananlara bırakmaları yönünde bilinç kazandırmak ve teşvik etmek, topluma tütün ürünü kullanmaktan kaçınma yönünde farkındalık oluşturmak amacıyla “Dünya Tütünsüz Günü” olarak ilan etti. Dünya Sağlık Örgütü, 2024 yılı 31 Mayıs “Dünya Tütünsüz Günü” (World No Tobacco Day) temasını “Çocuk ve gençleri tütün endüstrisinin müdahalesinden korumak” olarak belirledi. 2024 yılında yapılan etkinliklerle temanın odak noktası olan gençlerin, tütün ürünlerinin zararlarından ve tütün endüstrisinin aldatıcı pazarlama taktiklerinden korunması amaçlandı.

2025 YILI TEMASI “ÇEKİCİLİĞİN MASKESİNİ DÜŞÜRMEK”

DSÖ 2025 yılı Çalışma Programı’nda 2025 yılı “Dünya Tütünsüz Günü” (World No Tobacco Day) teması “Unmasking the Appeal” (resmi olmayan çevirisiyle “Çekiciliğin Maskesini Düşürmek”) olarak belirlendi. 2025 “Dünya Tütünsüz Günü” (WNTD) kampanyasının teması, “Çekiciliğin Maskesini Düşürmek: Tütün ve Nikotin Ürünlerine Yönelik Endüstri Taktiklerini Açığa Çıkarmak.” Bu yıl kampanya, tütün ve nikotin endüstrilerinin zararlı ürünlerini çekici göstermek için kullandıkları taktikleri ortaya çıkarmaya odaklanıyor.

DSÖ’nün bu temayı seçmesinin temel nedeni, endüstrinin yeni bağımlılar yaratmak için sürdürdüğü bitmek bilmeyen uğraş ve geliştirdiği sinsi taktiklerdir. Günümüzdeki en temel halk sağlığı sorunlarından biri, özellikle genç kitleler için, tütün, nikotin ve ilgili ürünlerin çekiciliği. Endüstri, bu ürünleri daha çekici hale getirmek için kokularını, tatlarını ve görünümlerini değiştiren aromalar ve diğer katkı maddeleri kullanıyor. Bu katkı maddeleriyle, tütünün sertliğinin maskelenmesi ve ilgili ürünlerin cazip hâle getirilmesi amaçlanıyor.

TÜTÜN ENDÜSTRİSİNİN ÇABALARI

Tütün endüstrisi çeşitli taktiklerle pazarını büyütmeyi amaçlıyor. Bu taktiklerden bir tanesi de geliştirilen göz alıcı pazarlama yöntemleri. Şık tasarımlar, çekici renkler ve tatlar, gençleri çekmek için stratejik olarak kullanılıyor. Bilhassa aldatıcı tasarımlarla gençler başta olmak üzere potansiyel kullanıcıların dikkati çekilmeye çalışılıyor. Bu taktikle bazı ürünler tatlıları, şekerlemeleri ve hatta çizgi film karakterlerini taklit ediyor; çocukların doğal olarak çekici bulduğu ürünler hâline gelmeleri amaçlanıyor. Soğutucular ve katkı maddeleri de deneyimi daha pürüzsüz hâle getirerek, sürekli kullanım olasılığını artırmayı ve bırakma şansını azaltmayı hedefliyor.

KAMPANYANIN HEDEFLERİ

2025 yılı “Dünya Tütünsüz Günü” (World No Tobacco Day) kampanyasının iki temel amacı var: Farkındalığı artırmak ve talebi azaltmak. Kampanya ile tütün endüstrisinin ürünlerini çekici hale getirmek için geliştirdiği manipülatif taktiklere karşı kamuoyunun bilinçlendirilmesi hedefleniyor. Tütün bağımlılığı ile mücadele kapsamında politika değişikliğine destek verme amacı da taşıyan kampanya ile bu ürünleri daha çekici hâle getiren tatları ve katkı maddelerini yasaklamak için önlemler alınması; dijital platformlar dâhil olmak üzere tütün reklamcılığı, tanıtımı ve sponsorluğunun tamamen yasaklanması ve ürünlerin ve paketlerinin tasarımının daha az çekici hâle getirilmesi için düzenlemeler yapılması amaçlanıyor. Kampanya ile ayrıca, tütün endüstrisinin taktiklerini ortaya çıkarmak, özellikle gençler arasında talebi azaltmak ve nihayetinde gençlerin nikotin ve tütün ürünlerine maruz kalmalarının azaltılması amaçlanıyor.