Yeşilay’ın dünyada örnek alınan öncü modeli: YEDAM

Yeşilay’ın bağımlılıklarla mücadelesinin önemli bir parçasını oluşturan YEDAM Modeli hangi ihtiyaçlardan doğdu?
Ne zaman ve nasıl ortaya çıktı?
Kuruluşundan bu zamana kadar bağımlılık alanında ciddi çalışmalar yürüten Yeşilay, mücadele alanının genişlemesiyle birlikte sigara, alkol, madde, kumar ve teknoloji bağımlılığı alanında da çalışmalar yapmaya başladı. Türkiye’de bağımlılık alanında yürütülen çalışmalar incelendiğinde rehabilitasyon alanındaki eksiklik ne yazık ki yapılan çalışmaların başarıya ulaşmasında bir engel olarak görünmekteydi. Yeşilay, bu engelin ortadan kaldırılmasını sağlamak maksadıyla 2015 yılında 444 79 75 numaralı YEDAM Danışma Hattı’nı hizmet verir hâle getirmiştir. Danışma hattının Türkiye’nin her yerinden ulaşılabilir olması, aramaların uzmanlar tarafından karşılanmasıyla birlikte, gelen aramaların çoğunlukla yüz yüze görüşme hizmeti alma talebine yönelik olması, 2016 yılında ilk yüz yüze görüşme hizmeti veren Üsküdar Yeşilay Danışmanlık Merkezi’nin (YEDAM) kurulmasına vesile olmuştur.

YEDAM MODELİ’NİN TEMELLERİ

YEDAM Modeli’nin hazırlık aşaması, kurgulanması ve uygulamaya geçilmesinde hangi aşamalardan geçildi? Modele katkı sağlayan veriler, birimler ve kişiler hakkında bilgi verebilir misiniz?

Yeşilay, bağımlılıkla mücadelede en önemli eksikliğin rehabilitasyon süreci olduğunu tespit etmesiyle birlikte dünyada öne çıkan ülkelerde yerinde gözlem ve incelemeler gerçekleştirmiştir. Bu doğrultuda güncel, ülkemiz şartlarına uygun, sürdürülebilir, yapılandırılmış, bilimsel ve kanıta dayalı bir sistem kurgulanmıştır. Bu aşamada, ülkemizde bağımlılığın önde gelen isimlerinden olan Prof. Dr. Kültegin Ögel’in danışmanlığında geliştirilen YEDAM Modeli, Uzman Psikolog Melike Şimşek başta olmak üzere YEDAM’ın profesyonel kadrosunun katkılarıyla olgunlaştırılmıştır. Pek tabii oluşturulan bu modelin sahada uygulanmasını sağlamak için, kurumsal iş birliklerinin kurulması, hizmet binalarının bulunması, tanıtım çalışmalarının yapılması gerekmekteydi. Bu doğrultuda Yeşilay şubelerimizin ve Yeşilay’ın diğer bölümlerinin katkısı kesinlikle yadsınamaz düzeydedir. YEDAM, Yeşilay’ın her bölümünün, her çalışanının, her gönüllüsünün katkı sunduğu, emek verdiği bir çalışmadır.

BİLİMSEL, GÜNCEL VE ADAPTİF BİR MODEL

Bağımlılıklar alanında Türkiye’ye özgü bir psikososyal destek modeli oluşturmak amacıyla yola çıkılan YEDAM Modeli’ni nasıl tanımlarsınız? YEDAM’lar kimlere hizmet veriyor? Başlıca amaç nedir?

YEDAM Modeli bağımlılığın, biyolojik, psikolojik ve sosyal bir hastalık olduğu kabulüyle yapılandırılmıştır. Model oluşturulurken birçok tedavi modeli araştırılmış, rehabilitasyon hizmeti veren ülkeler ziyaret edilmiştir. Alanında uzman klinik psikolog ve sosyal hizmet uzmanlarının hizmet verdiği, bilimsel temelli bir yaklaşım benimsenmektedir. Ayaktan psikososyal destek veren YEDAM Modeli bilimsel gelişmeleri takip eden, güncel ve adaptif bir modeldir. YEDAM 12 yaş ve üzeri, alkol, tütün, madde, kumar ve teknoloji bağımlılıkları konusunda bireylere ve ailelerine hizmet vermektedir. YEDAM’ın en temel amacı, bağımlı kişinin risk ve ihtiyaçları doğrultusunda desteklenerek pek çok açıdan işlevselliğini yeniden kazanmasını ve topluma katılımının artmasını ssağlamaktır. Bu doğrultuda farkındalık oluşturmak, kişilerin ve ailelerinin bağımlılığı tanımalarını sağlamak, bağımlılık ile bozulan işlev alanlarını düzenlemek, ilişkileri onarmak, kişilerin bağımlılıklardan uzaklaşarak yaşama yeniden entegre olmalarını sağlamak gibi roller üstleniyoruz.

Kurulduğu günden bu yana değerlendirdiğinizde YEDAM’lar nasıl bir değişim ve gelişim gösterdi?

2015 yılında danışma hattıyla tohumları atılan, 2016 yılında yüz yüze hizmet verilen ilk merkezi açılan YEDAM, bugün itibariyle 107 noktada 500 personeliyle hizmet vermektedir. YEDAM Danışma Hattı 2023 yılı itibariyle 1 milyon çağrı karşılamıştır.

Kuruluşunda sadece alkol, madde alanında hizmet verirken, şu an beş bağımlılık türünde de danışan kabul etmektedir.

YEDAM modelinin etkin ve verimli olarak uygulanmasını sağlamak maksadıyla geliştirilmiş YEDAM koordinatörlük sisteminde görevli koordinatör sayısı 30’a ulaşmıştır. Tüm Türkiye’den genel merkezimize bilgi akışı hızlı bir şekilde gerçekleşmektedir.

YEDAM eğitim süreçleri gelişmeye devam etmektedir. Kuruluşunda sadece temel ve ileri eğitim programları olan YEDAM, şu an sürekli eğitim programları ve diğer ek eğitimler ile personelin daha etkin hizmet sunması için tüm imkânları seferber etmektedir. Bu anlamda “YEDAM bir okuldur” cümlesinin hakkı verilmektedir.

Yıllar içerisinde Yapılandırılmış Klinik Uygulama Testi(YAKUT), Bağımlılık Merkezleri Performans Değerlendirme Sistemi(BAMPERDE) oluşturulmuş ve tüm çalışma arkadaşlarımızın performansları çeyrek bazlı takip edilerek geri bildirimler verilmeye devam edilmektedir.

YEDAM’ın klinik gelişiminin sürdürülmesi maksadıyla 25 çalışma grubu kurulmuş bu çalışma grupları içerikler üretmiş ve bilimsel çalışmalar yürütmüş, videolar üretmiştir. Toplamda 196 çalışma arkadaşımız bu gruplarda rol almıştır.

Yıllar içerisinde YEDAM verilerinden hazırlanmış YEDAM bilimsel araştırmaları artış göstermiştir. Bu bilimsel araştırmalardan oluşan kitaplar yayınlanmıştır. 2024 yılında da benzer şekilde birçok alanda araştırmaların yayınlanması planlanmaktadır.

Şu an Türkiye’de faaliyet gösteren YEDAM’ların sayısı nedir? YEDAM bünyesinde kaç kişilik bir ekip görev alıyor? Kısa ve uzun vadede merkez sayısının artırılması planlanıyor mu?

Şu an itibariyle Türkiye’nin 81 ili ve Kıbrıs olmak üzere toplamda 107 YEDAM ile hizmet veriyoruz. Bazı illerimizde bir Yeşilay Danışmanlık Merkezimiz bulunurken bazı illerimizde iki ve daha fazla sayıda noktada hizmet veriyoruz. 254 psikoloğumuz, 131 sosyal hizmet uzmanımız, 107 halkla ilişkiler uzmanımız, iyileşme danışmanları/koçlarımız, spor eğitmenimiz, tiyatro eğitmenimiz, veri analiz uzmanımız ile tamamı alanında uzman 500 kişilik bir kadroya sahibiz. 2024 yılındaki en önemli hedefimiz her YEDAM’ın tam kapasite hizmet vermesi. Bu doğrultuda planlamalarımızı yaparak YEDAM’larımızı güçlendirmeye devam ediyoruz. Bu hedefimize ulaştığımız illerimizdeki ihtiyaçlar yöneticilerimiz tarafından değerlendirilecektir.

“YEDAM, TOPLUM TEMELLİ BİR TEDAVİ MODELİDİR”

YEDAM Modeli’nin dünyaya da örnek bir model olarak takip edildiğini biliyoruz. Model nasıl bir fark yarattı? Modelin dünyadaki örnekleri hakkında bilgi verebilir misiniz?

YEDAM Modeli, ayaktan psikososyal bir tedavi modelidir. Bu tedavi modeli toplum temelli tedaviler için uygundur. YEDAM da toplum temelli bir tedavi modelidir. Tedaviye ulaşımı kolaylaştırması, hastalar için pozitif gözükmesi, aile ve hastalar için ücretsiz olması, hastaların doğal çevreleri içinde iyileşmelerini sağlaması gibi yönleri toplum tedavi modelinin önemini artırmaktadır. YEDAM Modeli, kapsamlı değerlendirilmiş, yapılandırılmış, çeşitli, sürekli, kapsayıcı, bütüncül, destekleyici olmak üzere yedi temel bileşenden oluşmaktadır. Bu yedi temel bileşeni; hümanist, tanımlanmış, kanıta dayalı, multidisipliner, sürekli değerlendirilen, iş birlikçi, standart olmak üzere yedi temel kural desteklemektedir. Ben özellikle multidisipliner çalışmalarımızın Türkiye’de ve yurt dışında çok dikkat çektiğini vurgulamak isterim. Halkla ilişkiler uzmanlarımız, psikologlarımız ve sosyal hizmet uzmanlarımızla birlikte bir ekip olarak vakayı ele alıyor, iş birliği içinde hareket ediyoruz. Bu da başarımızdaki en önemli faktörlerden biri.

YEDAM’da uygulanan tedavi ve rehabilitasyon hizmetleri hakkında bilgi verebilir misiniz?

Klinik ilk değerlendirme görüşmeleri tamamlandıktan sonra kişiye özgü yapılandırılmış bir tedavi sunulmaktadır. Psikiyatrik/ psikolojik destek ihtiyacı, eşlik eden ruhsal sorunlara müdahale, bağımlılık şiddeti, bireyin sosyal yaşamdaki rolü, aile dinamikleri ve sosyal ilişkileri yeniden yapılandırmak gibi alanların iyileştirilmesi hedeflenmektedir. Düzenli aralıklarla yapılan bireysel ve aile görüşmelerinin yanı sıra kişiler; çeşitli atölyeler, birey ve aile grup terapileri, sanat grup terapileri ile desteklenmektedir. Bağımlılıklardan uzak yeni bir yaşamın yapılandırılabilmesi için iş birliği hâlinde olunan kurumlar aracılığıyla işe yerleştirme, meslek edindirme kursları, boş vakit yapılandırma gibi alanlarda da yönlendirmeler yapılmaktadır.

YEDAM’IN BİLİMSEL ÇALIŞMALARA OLAN KATKILARI

YEDAM bünyesinde hazırlanan bilimsel çalışmalar neleri içeriyor? YEDAM’ın diğer bilimsel çalışmalara yaptığı katkılar neler?

Farklı bağımlılık türlerine yapılandırılmış bir hizmet sunmayı odağına alan YEDAM, bu niteliğiyle salt araştırma odaklı bir kurum değildir. YEDAM Modeli’nde yer alan tüm uygulamalar dünyada bağımlılık alanında etkinliği bilimsel çalışmalarla kanıtlanmış uygulamalardır; yani YEDAM uygulamalarını ve politikalarını kanıta dayalı olarak belirler. Bu sebeple bilimsel araştırmaların varlığı önemlidir. YEDAM’da üretilen araştırmalar sadece akademik literatüre katkı sağlamak amacıyla yapılmamaktadır. Yapılan çalışmalar YEDAM’da verilen hizmetlerin planlamasını ve gelecekte yapılması gereken değişimlerin saptanmasını da kapsamaktadır. YEDAM araştırmaları bağımlılık popülasyonunun tanınmasını ve ihtiyaçlarının belirlenmesini sağlamak üzere de yapılmaktadır. Bu noktada araştırmalar bireye özgü kaliteli ve nitelikli tedavi programları oluşturulmasını kolaylaştırmaktadır. YEDAM’daki araştırmaların bir diğer yönü ise doğru bilginin yaygınlaştırılmasıdır. Bağımlılık ve tedavi sürecine dair elde edilen bilimsel bilgilerin topluma, ulusal ve uluslararası alanda çalışan uzmanlara ulaştırılması ve bağımlılık alanındaki çalışmalara katkı sağlaması amaçlanmaktadır. Bu doğrultuda bu zamana kadar YEDAM Modeli’nin etkinliği, bağımlılık ve aile, alkol, madde, kumar, internet, tütün ve birçok farklı konuda araştırmalar yürütülmüştür. 2024 yılı için de ciddi bir hazırlık içerisindeyiz. Yıl sonuna doğru bilimsel araştırmalarımız peşi sıra gelecek…

Bunlar dışında eklemek istedikleriniz varsa seve seve yer vermek isteriz…

107 YEDAM, 500 uzman, ulaşılan binlerce danışan... Bunların hepsini söylemek dile kolay... Tüm bunların gerçekleştirilmesi için yıllardır arka planda çalışan inanılmaz bir ekip var. Ben 2015 yılından bu yana YEDAM’dan yolu geçen, YEDAM’ın hizmetlerinin daha etkin ve verimli gerçekleşmesi için elini taşın altına koyan herkese çok teşekkür ediyorum. Güçlü kadromuzla birlikte danışanlarımızın renklerini yeniden kazanmalarına destek olmak için var gücümüzle çalışmaya devam edeceğiz.