Sigara stresi azaltmaz, sigarasızlık stres oluşturur

Yeşilay Danışmanlık Merkezi (YEDAM), sigarayı bırakmadan önce, bırakma aşamasında ve bıraktıktan sonraki süreçlerde danışanlarına psikolojik destek veriyor. Yeşilay Danışmanlık Merkezi’nden (YEDAM) Uzman Psikolog Özgen Kaplan’la sigarayı bırakma psikolojisi üzerine konuştuk.

Sigara bağımlılığı, tütünde bulunan nikotin alımından kaynaklanan, bireylere fiziksel ve psikolojik olarak ciddi zararlar verebilen bir bağımlılık türü. Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) verdiği rakamlara göre, dünyada her on üç saniyede bir kişi tütün yüzünden hayatını kaybediyor. Bunun yanında çevresel tütün dumanına maruz kalıp yaşamını yitiren ciddi sayıda insan olduğu biliniyor.  Bu noktada bağımlılıkla mücadele ve bu konuda atılan adımlar çok kıymetli hale geliyor.

Sigarayı bırakma sürecinin zorlukları var; ancak, sabır ve istikrarla aşılmayacak hiçbir şey olmadığını biliyoruz. Peki, sigarayı bırakma yolunda adım atanlar için bu zorlu süreç nasıl ilerliyor? Sigara bırakma psikolojisi nedir? Bu süreci rahat atlatmak için neler yapılabilir? YEDAM’ın bu konudaki çalışmaları neler? Sigarayı bırakma aşamaları ve yolları doğrultusunda yapılması gerekenleri Yeşilay Danışmanlık Merkezi’nden (YEDAM) Uzman Psikolog Özgen Kaplan’la konuştuk.

Kişi zararlı olduğu bilerek neden sigara içer? Kişileri sigaraya yönelten veya sigara içmelerine sebep olan etmenler nedir?
Aslında bu sorunun en net cevabı bağımlılık. Bağımlılık geliştiğinde kişiler zararlı olduğunu düşünse de sigarayı bırakmakta zorlanırlar. En basit şekliyle anlatacak olursam, insan beyninde temel ihtiyaçlarımızı karşılayıp, yaşamımıza devam etmemiz için gerekli ödüllendirme mekanizmasından sorumlu olan bir bölüm var. Bu bölüm bağımlılık yapıcı maddelerle karşılaştığında yemek yemekten ya da diğer temel ihtiyaçlarımızdan çok daha fazla hormon salgılıyor. Böylece kişiler sigara içtiğinde keyif aldıklarını hissediyorlar; fakat bu bölüm, beyindeki birçok bölüm gibi, sigara kullanımı devam ettikçe işlevini yitiriyor ve kişi sigara kullandığında keyif almaktan ziyade, sigarayı normal hissetmek için kullanmaya başlıyor. Kısaca, “Git iç, keyif al” bir süre sonra “Git iç normale dön” sürecine dönüşüyor. Örneğin çoğu kişi, sigaranın stresi azalttığını ve stresli durumlarda sigara içince rahatladığını söyler. Halbuki, bağımlılık geliştiği için sigarasızlık, kişilerin var olan stresli durumunu, daha fazla stresli algılamasına yol açar ve sigara kullandıklarında stres seviyeleri hiç sigara kullanmadıkları dönemle aynı olur. Yani, sigara stresi azaltmaz; sigarasızlık stres oluşturur.

Sigara bırakma sürecindeki kişi ne gibi zorluklar yaşıyor?
Kaygılı hissetme, sinirlilik, konsantrasyon güçlüğü, iştah artışı, buna bağlı kilo alımı, huzursuzluk, terleme, stres, boşluk hissi ve kabızlık kişilerin en belirgin yaşadıkları zorluklar olarak sıralanabilir. Bunlara ek olarak, kişilerin çay-sigara, kahve-sigara ya da yemekten sonra sigara gibi koşullanmaları da zorlayıcı faktörler olarak karşımıza çıkıyor. Bu zorluklara çözüm bulmak, bunlarla başa çıkmayı öğrenmek kişilerin sigara bırakma aşamasının rahat geçmesine ve tekrar kullanmaya başlamamasına oldukça yardımcı oluyor.

İzmir Ekonomi Üniversitesi psikoloji bölümündeki lisans eğitimin ardından Ege Üniversitesi madde bağımlılığı bölümünde tezli yüksek lisans eğitimini tamamladı. 2019 yılından bu yana Yeşilay Danışmanlık Merkezi’nde uzman psikolog olarak çalışmakta, tütün, alkol, madde, internet ve kumar bağımlılığı alanlarında başvuran kişilerle görüşmeler yapmaktadır. Yeşilay Danışmanlık Merkezi bünyesinde yürütülen tütün danışmanlığı görüşmelerinin içeriğini oluşturan çalışma grubunda yer almıştır ve Tütün Çalışma Grubu Sorumluluğu görevini yürütmektedir. Aynı zamanda, Yeşilay Danışmanlık Merkezi Performans Değerlendirme Koordinatörlüğü de yapmaktadır. 2021 yılında yapılan International Society of Addiction Medicine kongresinde konuşmacı olarak yer alan Kaplan, alkol, madde ve tütün bağımlılığı, ailelerde görülen eş bağımlılık hakkında çeşitli çalışmalar yapmıştır.