Dünyanın En Tehlikeli Uyuşturucusu Metamfetamin

İnsan eliyle üretilen sentetik bir madde olan metamfetamin çağımızın en tehlikeli uyuşturucusu olarak tanımlanıyor. Bu tehlikeli maddenin en düşük dozları bile bağımlılığa neden oluyor, aşırı dozda kullanımda ise beyinde kalıcı hasar bırakabiliyor. Ülkemizde metamfetamin kullanımında artışın gözlenmesi üzerine bir çalışma grubu kuran Yeşilay, bir yandan toplumu bilinçlendirirken diğer yandan da tedavi konusunda çok önemli hizmetlere de imza atıyor.

Uyuşturucu ve uyarıcı madde kullanımı, dünya çapında ciddi bir halk sağlığı sorunu. Uyuşturucu maddeler, merkezî sinir sisteminde duygu ve davranışların değişimine yol açan, bağımlılık oluşturan, ruhsal ve fiziksel semptomlara sebep olan, kanunen kullanımı, satışı ve bulundurulması yasak olan toksik maddeler olarak açıklanabilir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ise uyuşturucu maddeleri; merkezî sinir sistemini etkileyen, dikkati dağıtan, ruhsal bağımlılığı artıran, keyif verdiği sanılan doğal veya kimyasal maddeler olarak tanımlıyor.
 
METAMFETAMİN NASIL ORTAYA ÇIKTI?
Uyarıcı maddelerin çok eski zamanlardan bu yana tıp alanında hastalıkları iyileştirmek ve ağrıları gidermek için kullanıldığı biliniyor. Japonya’da ilk kez 20. yüzyılın başlarında ortaya çıkan metamfetaminin popülaritesi, II. Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında artış göstermiş. İlk olarak Japonya’da 1919 yılında ilaç olarak sentezlenen metamfetaminin kullanımı yıllar içinde çeşitlenerek suistimal söz konusu olmuş. Savaş döneminde Japon askerlere uyanık kalmaları için amfetamin türevleri verildiği biliniyor. Metamfetaminin, savaş sonrası dönemde kötüye kullanımı giderek artarak, özellikle 1960’lı yıllarla birlikte gençler arasında kullanımı her geçen gün yaygınlaşarak bugün küresel tehdit hâline gelen bir narkotik madde durumuna geldi. 1970’li yıllara gelindiğinde metamfetamin ve üretiminde kullanılan ara kimyasallar Birleşmiş Milletler (BM) 1971 ve 1988 sözleşmelerinde kontrol altına alındı. Bu tehlikeli kimyasal günümüzde asıl amacına uygun olarak sadece ADHD (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu), narkolepsi gibi hastalıkların tedavisinde kullanılıyor. 
 
EN TEHLİKELİ UYUŞTURUCU
Metamfetamin, dünyanın birçok ülkesinde en tehlikeli madde olarak gösteriliyor. Metamfetamin kullanımı, günümüzde genç nüfus arasında maalesef hızlı bir artış göstermiş durumda. Son yıllarda metamfetamin satışında ciddi artış olduğu tespit edilirken, 2019 yılında Türkiye’de 81 ilin sokaklarında metamfetamin görüldüğü bildirildi. Buna bağlı olarak son yıllarda tedavi merkezlerine birincil kötüye kullanım olarak metamfetamin ile başvuran ergenlerin yüzdesindeki artış korkutucu boyutlara ulaşmış durumda. Metamfetaminin önümüzdeki dönemde gerek ülkemiz gerekse dünya uyuşturucu sorununun önemli bir parçası olacağı öngörülüyor. 
 
Bir asrı aşkın süredir ülkemizde bağımlılıklara karşı mücadele eden Yeşilay, metamfetamin tehlikesine karşı çalışmalarını aralıksız sürdürüyor. Bağımlıları kısa bir sürede ölüme götüren, dünya genelinde en çok yakalanan sentetik uyuşturucu olan metamfetaminin kullanım yaygınlığının her geçen gün artması üzerine Yeşilay 2020 yılında Yeşilay Danışmanlık Merkezi (YEDAM) Metamfetamin Çalışma Grubu kurdu. Metamfetamin kullanan danışanlara doğru yaklaşım ve danışanlar ile doğru çalışma şekillerini araştırmak, bu çalışmaların yer aldığı bir rehber hazırlamak ve uzmanlarla yapılan çalışmaları paylaş olarak belirlemek amacıyla kurulan YEDAM Metamfetamin Çalışma Grubu, metamfetamin kullanımına ilişkin yurt dışında tedavi ve iyileşmede izlenen bilimsel yollar ve edinilen bilimsel temelli bulguları araştırıyor. Ortaya çıkarılan bulgular YEDAM uzmanları ile paylaşılıyor. Kurulduğu günden bu yana bu grup, iki adet klinik uygulama rehberi (META ve Metamfetamin Bağımlılığına Müdahale) hazırladı ve bu rehberleri uzmanlara anlatmak üzere eğitimler düzenledi. Bunlara ek olarak, metamfetamin maddesine ilişkin bilgilendirici broşür hazırlandı. İhtiyaç hâlinde danışanlarla paylaşılan bu broşür temelinde çağımızın en tehlikeli uyuşturucu maddesi olan metamfetamin ile ilgili bilmeniz gerekenleri sizler için derledik.
 
METAMFETAMİN NEDİR?
Amfetamin türevi olan metamfetamin, tıbbi amaçla kullanılmak üzere laboratuvarlarda sentetik bileşenlerden üretilen tehlikeli bir madde. Merkezî sinir sistemi üzerinde çok güçlü bir uyarıcı etki bırakıyor ve bağımlılığa neden oluyor. Amfetaminler diğer uyarıcılara göre uzun etki süresine sahip. Metamfetaminin kısa vadeli etkileri arasında coşku, dinçlik, canlılık, öz güven artışı, hiperaktivite ve anoreksi yer alıyor. Etkisi 8-13 saat arasında sürebiliyor ve daha hızlı bağımlılığa neden oluyor. Ağızdan alınarak, burundan çekilerek veya damar yolu ile alınan metamfetaminin kristal formu ise buhar inhalasyonu(solunumu) yoluyla kullanılabiliyor. Metamfetaminin kullanıcılar arasında yaygın olarak ice, kristal, ateş, buz, metin amca ve meth isimleriyle anılıyor. Uluslararası alanda en yaygın kullanılan sokak isimleri ise crank, crystal meth, tina, ice, ice cocaine, water blunts.
 
METAMFETAMİNİN ZARARLARI
Metamfetamin kullanımının birçok olumsuz etkisi olmakla birlikte, kullanımı tetikleyen veya kullanım süresinde de ortaya çıkan birçok ruhsal ve fiziksel sorun bulunuyor. Uzun süreli metamfetamin kullanımı dopamin sisteminde moleküler değişikliklere sebep oluyor ve beyindeki sinir uçlarının hasar görmesiyle sonuçlanıyor. Bu durum motor becerilerin bozulmasına, hızlı bilişsel gerilemeye, kaygı artışına, psikotik bozukluklara, şiddet içeren davranışlara, halüsinasyonlara, sanrılara ve depresyona sebep oluyor. Araştırmalar, metamfetamin kullanımının hafıza ve dikkat gibi bilişsel işlevleri bozduğunu gösteriyor. Bu durum, metamfetaminin bilişsel, duygusal, bellek ve sosyal yetenekler üzerinde olumsuz etkilere sebep olduğunu gösteriyor.

Kronik metamfetamin kullanımı; hafızanın bozulması, uyanıklık, dikkat dağınıklığı, problem çözme ve karar verme yetilerinde bozulma, sözel ve görsel öğrenme yeteneklerinde azalma, hızlı düşünme ve hareket etme kabiliyetlerinde hasar gibi sonuçlara da yol açabiliyor. Metamfetamin bağımlılığının neden olduğu fiziksel olumsuzluklar ise yeme bozuklukları ve belirgin kilo kaybı, ciddi diş hastalıkları, uyku bozuklukları ve deri dökülmesi olarak kendisini gösteriyor.
 
KİŞİYİ ŞİDDETE YÖNELTİYOR
Daha yüksek dozlarda metamfetamin kullanımı ise saldırganlığa, huzursuzluğa, tekrarlayan davranışlara, kafa karışıklığına, kaygıya, sinirlilik hâline, disforiye, şiddet içeren davranışlara, psikomotor bozukluklara, stereotiplere, halüsinasyonlara, paniğe ve paranoyaya sebep oluyor. Metamfetamine bağlı psikiyatrik semptomlar arasında sıklıkla sinirlilik, anksiyete, psikoz ve duygu durum bozuklukları oluşabiliyor. Metamfetamin kullananlar kişilerde intihar düşünceleri, şiddet eyleminde artış, sağlık problemleri ve kilo kaybı ile ilgili sorunlar da gözleniyor. Ayrıca metamfetamin kullanımı ile alakalı araştırmalara bakıldığında, metamfetamin kullanımının bireyin toplumla etkili iletişimini sağlayan davranışları ve sosyal becerileri üzerinde olumsuz etkilere sebep olduğu anlaşılıyor.
 
METAMFETAMİN VE ÇOKLU MADDE KULLANIMI
Metamfetamin bağımlılarının çoğunun bu zararlı maddeyi diğer uyuşturucularla birlikte kullandığı gözlemleniyor. Bu durumla ilişkili üç motivasyon kategorisi tanımlanıyor. Bunlar; zevk güdülü-ödüllendirici etkiler, metamfetaminin istenmeyen etkilerinin kontrol edilmesi ve cinsel hazzı artırmak olarak açıklanıyor.

Maddelerin birlikte kötüye kullanımı; aşırı doza bağlı ölümlere, doza bağlı problemlere, hipotermi, koma, şiddetli panik reaksiyonları ve intihar dâhil olmak üzere çeşitli tıbbi sonuçlara neden oluyor. Bununla birlikte, maddelerin birlikte kullanımı, depresyon, anksiyete gibi olumsuz psikolojik sonuçlarla da ilişkilendiriliyor. Bağımlı bireyler arasında metamfetamin ve diğer maddelerin birlikte kullanılmasının; çevrelerinde bulunan madde kullanım kültürü, maddelerin birlikte kullanımına bağlı etkiler ve kazançlar gibi sebepleri bulunuyor. 
 
Metemfetamin ile birlikte en yaygın biçimde kullanılan uyuşturucular şöyle sıralanıyor:
- Metamfetamin-esrar: Metamfetaminle birlikte en sık kullanılan maddelerden biri esrar. Kullanıcılar, esrarın metamfetaminle birlikte kullanımına; düşüşü yavaşlatmak, sakinleşmek ve metamfetamin etkilerini dengelemeyi sebep olarak gösteriyor.
- Metamfetamin-nikotin: Nikotin ve metamfetaminin birlikte kötüye kullanılması çok yaygın. Nikotin ve metamfetamin, her biri farklı moleküler hedeflere (sırasıyla nikotin reseptörleri ve dopamin taşıyıcıları) girmelerine rağmen, beyin ödül yollarındaki nöroplastik değişiklikleri tetikleyerek bağımlılığa neden oluyor. Her iki maddeye de bağımlılık çok yaygın ve metamfetamin kullanıcılarının büyük çoğunluğu aynı zamanda sigara içiyor.
- Metamfetamin-eroin: Bu iki uyuşturucu birlikte kullanıldığında, metamfetaminin uyarıcı etkisi, eroinin depresan etkilerini dengeliyor ve maddeleri enjekte eden kişilerin daha yüksek eroin dozlarını tolere etmesine izin veriyor. Bu tolere gücü, aşırı doza bağlı ölüm riskini artırıyor. Uyarıcı-eroin kombinasyonlarına “Speedball”, “Mexican speedball”, “Bombita”, “Ölüm Kokteyli” veya “Goofball” gibi isimler veriliyor.
- Metamfetamin-alkol: Amfetamin bağımlılığı teşhisi konulan kişilerin birçoğunda alkol kullanım bozukluğu da görülebiliyor. Eş zamanlı alkol ve metamfetamin maruziyetinin olası fiziksel etkileri; kalp atış hızında, kalp basıncında, haz ve öfori hissinde ve vücut oksijen tüketiminde artış olarak tanımlanıyor. Metamfetamin kullanıcılarıyla yapılan çalışmalarda, alkol tüketilen günlerde metamfetamin kullanım riskinin de arttığı gözlenmiş. Öte yandan metamfetamin kullanıcıları arasında alkol zehirlenmelerinin de yaygın olduğu görülen bir durum.
- Metamfetamin ile uyarıcılar (ekstazi ve kokain): Metamfetamin, “yoğun enerji ve yenilmezlik” hissi üreten saf bir uyarıcı olarak düşünülürken, ekstazi daha karmaşık bir uyuşturucu. Ekstazi, “enerji seviyelerini yükseltirken” aynı zamanda “kendinden geçmiş mutluluk ve sevgi” duyguları üretiyor ve diğer insanlarla yoğun empati kurmayı teşvik ediyor. Avustralya’da 2009 yılında yapılan bir araştırmaya göre, ekstazi ve metamfetaminin her ikisi de beyinde anahtar nörotransmitterlerin uzun süreli kaybına neden olabiliyor. Beyindeki bu etki; kaygı, depresyon, dürtüsel davranışlarda artış ve hafıza bozukluğu gibi psikolojik sorunlara yol açabiliyor.
Bir araya geldiklerinde tehlikeli ve ölümcül etkileri olabilen uyarıcı maddeler olan kokain ile metamfetamin karışımı oldukça yaygın bir kombinasyon. İnsanlar kokain ile metamfetamini her bir maddenin uyarıcı etkilerini artırmak veya “uzun süreli zevk, heyecan ve yoğun mutluluk” duygularını yaşamak gibi farklı nedenlerle karıştırabiliyorlar.
 
METAMFETAMİN VE TIBBİ TEDAVİ
Metamfetamin bağımlılığı tıbbi açıdan oldukça zorlu bir hastalık. Tedavi süreci, bağımlılık derecesine, bağımlılık süresine ve bağımlının bireysel özelliklerine göre değişiklik gösteriyor. Tedavinin başarısı, hastanın istekliliği, tedaviye uyumu ve motivasyonu gibi faktörlere de bağlı. Bağımlı bireyin psikolojik, tıbbi ve sosyal desteğe ihtiyacı bulunuyor. Metamfetamin kullanım bozukluğunun tedavisinde spesifik olarak kullanılan onaylanmış bir ilaç bulunmuyor. Metamfetamin bağımlılığı için şimdiye kadarki en etkili tedavi ise davranışsal terapi… Bilişsel-Davranışsal Terapi; hastaların uyuşturucu kullanımını tetikleyen muhtemel durumları tanımasına, bunlardan kaçınmasına ve bunlarla baş etmesine yardımcı oluyor. 
 
Yapılan çalışmalar, metamfetamin kullanıcısı olan ergenlerin diğer madde kullanıcılarına kıyasla tedaviye yanıtlarının daha zayıf olduğu ve tedavi sürecinde ilaçsız kalma olasılıklarının daha düşük olduğunu gösteriyor. YEDAM’da bağımlılıklarından kurtulmak isteyen danışanlara psikolojik ve sosyal destek sağlanırken, bireysel psikoterapiler, grup terapileri ve sosyal destek görüşmeleri düzenleniyor. Aynı zamanda bozulan yaşam düzeninin onarılması ve ilişkilerin daha sağlıklı devam etmesi için aile ve yakınlara da destek veriliyor. 115 YEDAM Danışma Hattından kişiler randevu ve bilgi alabilir. Yeşilay Danışmanlık Merkezi (YEDAM) Modeli kapsamında yapılan tedavide metamfetamin bağımlısı ergenin 20 seanslık izlem sürecinde tedaviye olumlu yanıt verdiği bilgisine ulaşılmış durumda.
 
METAMFETAMİN BAĞIMLILIĞI NASIL ÖNLENİR?
Metamfetamin bağımlılığını önlemek için bilinçli farkındalık yaratmak en önemli etken. Toplumun ve özellikle de gençlerin metamfetaminin zararlı etkileri hakkında bilgi edinmesi ve riskleri daha iyi anlaması öncelikli önleme yöntemini oluşturuyor. Ayrıca stres, depresyon gibi risk faktörlerinden kaçınmak veya bu konularda profesyonel destek almak da önemli. Sağlıklı yaşam tarzı alışkanlıkları, düzenli egzersiz, dengeli beslenme ve yeterli uyku, bağımlılık riskini azaltmada önemli rol oynayan diğer faktörler arasında yer alıyor. Destek ve iletişim ağlarıyla bağlantıda kalmak, aile, arkadaşlar ve profesyonel destek gruplarından destek almak, riskli davranışlardan kaçınmada etkili oluyor. Bunların yanı sıra riskli durumlardan uzak durmak ve erken belirtiler fark edildiğinde profesyonel yardım almak, bağımlılık riskini azaltmada ve erken müdahalede kritik öneme sahip.