Dr. Daniel Spritzer: “Oyun Tasarımcısının Amacı Eğlence Olmalı, Bağımlılık Değil”

“Oyun tasarımcısının amacı eğlence olmalı, bağımlılık değil”
Federal University of Rio Grande do Sul’dan Çocuk ve Ergen Psikiyatri Uzmanı Dr. Daniel Spritzer dijital oyun ve kumar ilişkisi hakkındaki sorularımızı yanıtladı, ödül sistemlerinin etkilerine dikkat çekti.

Oyunlar ve kumar neden artık daha fazla birlikte anılıyor?
Son yıllarda video oyunlarındaki ödül sistemlerinin, özellikle de "loot box" (ganimet kutusu) gibi rastlantısal ödül mekanizmalarının, gençlerde kumar benzeri davranışları teşvik edebileceği yönünde artan endişeler bulunuyor. Yeni araştırmalar, bazı oyun deneyimlerinin kumar davranışına zemin hazırlayabileceğini ortaya koyuyor.

Oyunlardaki ganimet kutuları neden bu kadar tartışmalı?
Ganimet kutuları, tıpkı kumarhanelerdeki slot makineleri gibi çalışıyor. Oyuncular rastlantısal ödüller için gerçek para harcıyor ve genellikle bu ödüllerin ne olacağını bilmiyorlar. Macey ve arkadaşlarının (2022) çalışması, bu kutuların, değişken oranlı ödül sistemleri, çarpıcı ses ve görseller ile para harcama ve rastgelelik birleşimi gibi kumar psikolojisini birebir taklit ettiğini gösteriyor.

Gençler bu sistemlerden neden daha fazla etkileniyor?
Gençler henüz gelişimlerini tamamlamamış olan dürtü kontrolü ve olasılıkları anlama kapasitesi nedeniyle daha savunmasızlar. Ide ve arkadaşları (2021), ganimet kutusu satın alan ergen oyuncuların sorunlu oyun davranışı gösterme riskinin 3,75 kat daha yüksek olduğunu belirtiyor. Bu risk, özellikle genç kızlarda daha belirgin. Benzer şekilde, Costes ve Bonnaire (2022), ücretsiz oyunlara aylık 20 Euro’dan fazla harcayan genç erkeklerin internet oyun bağımlılığı ile daha fazla ilişkilendirildiğini saptamıştır.

Ganimet kutuları kumar hastalığıyla nasıl ilişkilendiriliyor?
Raneri ve arkadaşlarının (2022) sistematik incelemesine göre, ganimet kutularına harcanan para ile kumar bozukluğu semptomları arasında güçlü bir bağlantı bulunmuştur. Özellikle "riskli ganimet kutusu kullanımı" yani heyecan için satın alma ya da olumsuz sonuçlara rağmen devam etme hem oyun bağımlılığı hem de kumar bağımlılığı ile ilişkili bulunmuştur.

Bu sistemlerin psikolojik etkileri neler?
Ganimet kutularındaki nadir ödüller, oyuncularda fizyolojik uyarılmayı ve tekrar harcama isteğini artırıyor. Bu durum, kumarbazlarda gözlenen "kaybı telafi etme" davranışıyla benzerlik gösteriyor. Ayrıca, açılış törenlerindeki dramatik efektler, kutunun açılmasını âdeta bir eğlence olayına dönüştürerek bağımlılık riskini artırıyor.

Tüm ganimet kutuları yasal olarak kumar sayılır mı?
Xiao’ya (2020) göre, bazı ganimet kutuları doğrudan gerçek para karşılığı oynanmasa bile, çocuklarda kumar davranışını normalleştirme potansiyeline sahiptir. Bu nedenle, yasal sınırlamalardan bağımsız olarak bu mekanizmaların riskli olduğu savunuluyor.

Etik açıdan oyun geliştiricilerin sorumlulukları nelerdir?
Etik olarak en temel gereklilik, şans faktörüne dayalı ödüllerin şeffaf biçimde açıklanmasıdır. Xiao (2021), düşme oranlarının açıkça yayımlanmasını, harcanan toplam miktarın gerçek para karşılığıyla gösterilmesini ve şans mekanizmalarının net biçimde etiketlenmesini öneriyor. Ancak yalnızca şeffaflık yeterli olmayabilir. Bu yüzden, harcama limitleri, mola dönemleri ve ebeveyn kontrolleri gibi aktif koruma önlemleri de öneriliyor.

Çocukları ve gençleri korumak için ne gibi özel önlemler alınmalı?
Gençlere yönelik oyunlarda, rastlantısal ve parayla satılan ödül sistemlerinin ya tamamen kaldırılması ya da ciddi şekilde sınırlandırılması gerektiği vurgulanıyor. Bunun yerine, ödüller sadece oyun içi başarılarla elde edilebilir olmalı. Ayrıca, yaş doğrulama sistemleri ve ebeveyn onayı gibi ek önlemler de devreye girmeli.

Endüstri bu konuda ne yapıyor? Devlet müdahalesi gerekli mi?
McCaffrey (2019), oyun endüstrisinin genellikle öz denetim yöntemlerini tercih ettiğini; içerik etiketleri, gönüllü oran açıklamaları gibi yöntemlerle düzenlemeye çalıştığını belirtiyor. Ancak Xiao (2021), bu yöntemlerin çoğunlukla yetersiz kaldığını ve sektörün ekonomik çıkarları nedeniyle etkisiz olduğunu savunuyor. Bu nedenle cezalandırıcı düzenlemeler yerine, etik tasarımı teşvik eden vergi indirimleri ve teşvikler gibi "düzenleyici yönlendirmeler" öneriliyor.

Yaratıcılık ve etik sınırlar nasıl dengelenebilir?
Oyun tasarımında akış (flow) gibi pozitif deneyimler sağlamak etik dışı sayılmamalı. Ancak bu tür deneyimler oyuncuların psikolojik zaaflarını sömürmek için kullanıldığında etik sorunlar doğar. Dolayısıyla tasarımın amacı eğlence olmalı, bağımlılık değil.

Sonuç olarak ne öneriliyor?
Oyunlardaki ödül sistemleri, özellikle de ganimet kutuları, gençlerde kumar davranışlarına zemin hazırlayabiliyor. Geliştiriciler ve yasa koyucular, daha şeffaf, yaşa uygun ve zararı önleyici sistemler tasarlamalı. Gelecekte bu alanda daha fazla boylamsal (uzun dönemli) araştırma yapılmalı ve sektör etik ilkelere daha sıkı biçimde bağlı kalmalıdır.